سبزیکاری و اطلاعات کلی ( vegetables cultivation and information )

کشت بادمجان   eggplant in farm majid

کشت چعندر علوفه ای در شالیزار

سلام

آنچه در این بخش به استحضار میرسد ، حاصل 26 سال مطالعات  کارشناس فنی گروه بوده که انشالله مفید واقع شود :

---------

کشت دوم در مازندان     پاور پونت  power point 

vegetables cultivation in Mazandaran

vegetables cultivation in Amol

------------

401/9/21

کتاب در دست چاپ توسط کارشناس فنی مجموعه

 با عناوین :

                                      
طبقه بندی سبزیجات             

حرفه سبزیکاری  

                         
ترکیبات غذایی  

                         
طبقه بندی از نظر انواع کشت  

                 
عملکرد  

                             
فتوسنتز

                               
اثرات سرما  

                             
طبقه بندی  از نظر سیستم حرارتی

               
تولید خاک خزانه و گلدان  

                 
پرورش نشاء  

                         
کشت مستقیم

                           
پرورش نشاء به روش Neridoko

               
پرورش نشاء در خاکستر پوسته برنج

               
آزمایش پرورش نشاء

                       
میزان بذر مورد نیاز  

                     
ضدعفونی بذر

                           
مدیریت خاک و کود    

                   
محاسبه کود    

                           
نحوه مصرف کود در خاک      

                  
تاثیر کود آلی

                            
انواع کود        

                       
آماده سازی زمین    

                       
نشاءکاری  

                             
هرس        

                            
گرده افشانی  

                         
کنترل علف هرز

                           
مالچ      

                             
سمپاشی

                               
پیوند  

                                 
کشت به روش

Organic Farming             

    تکنولوژی بذر  

                         
  جوانه زنی بذر    

                           
   خواب بذر  

                                  
   بنیه بذر        

                              
  کنترل بیماریهای مهم بذر

                                         
  تدوین و اجرای قوانین بذر

                                 
 واریته های کلم    

                           
 واریته های هویج

                                   
  ایدهای اساسی برای مزارع نمایشی  

 کشت سبزیجات  

                             
  گلخانه صیفی و سبزیجات    

                              
  کشت سیب زمینی شیرین  

                              
  استاندارد کشت سبزیجات در کشور ژاپن

   نکات قابل توجه      

-------------

1401/9/21

اسلاید آموزشی در دست تهیه و انتشار در سایت

   فهرست اسلا یدهای آموزشی
      
   کشت طالبی   

                  
    کشت کلم پیچ  

                             
   کشت ذرت شیرین  

                         
   کشت خیار

                        
   کشت کدو مسمایی

                       
    کشت تربچه  

                             
    کشت سیب زمینی شیرین

                   
  کشت کدو حلوایی

                           
    تولید نشاء سبزیجات

                   
   دستگاه اندازه گیری قند

                       
    سبزیکاری به روش ارگانیک فارمینگ

               
   حفظ کیفیت سبزیجات بعد از برداشت    

           
    گلخانه صیفی و سبزیجات    

                   
   کشت بادمجان                                                                   
    کشت کلم چینی  

                             
  کشت هویج  

                             
    کشت بروکلی

                               
  کشت گل کلم

                           
    کشت گوجه فرنگی

                           
   نکات امینی در استفاده از سموم شیمیایی کشاوررزی           
   کشت ناگایمو

                               
   کشت تره فرنگی

                               
    کمبود مواد غذایی در سبزیجات

                   
   خرانه نوریدوکو

                               
  پیوند در هندوانه

                       
  آماده سازی زمین  

                                   
  کشت کانکون( یک نوع سبزی ژاپنی)    

   کشت کوبو

       
   نحوه احداث  مزرعه نمایشی                                

     -------

1401/9/21

در سبزیکاری نکته اول بذر می باشد. در این خصوص نکاتی چند به استحضار میرسانم.

تکنولوژی بذر :

در کشور ایران متأسفانه تکنولوژی  صنعت بذر سبزیجات در سطح  پائین می‌باشد که بیشتر در مورد گیاهان خودگشن همانند لوبیا و نخود و بعضی بذور محلی وجود دارد. در صورتی که بیشتر بذور دگرگشن و هیبرید از کشورهای دیگر وارد مملکت می‌شود. در اینجا سعی شده تا اطلاعاتی در مورد این صنعت داده شود. 
بذر از اندازه ارکیده که همانند ذرات گرد و غبار می‌باشد تا نارگیل متفاوت است. شکل بذر نیز در انواع مختلف و رنگ آن نیز بسیار متنوع می‌باشد. بذرها به انواع روشهای مختلف قابلیت جابجائی و تکثیر دارند. شاید گاهی از یک قاره به قاره دیگر توسط پرندگان،‌ باد،‌ حشرات،‌ انسان، خوراک دام،‌  
در گیاهان یک نقطه رشد به نام مریستم وجود دارد که دو نوع رشد رویشی و رشد زایشی دارد. در رشد زایشی تولید اندام‌های متعلق به گل و درنهایت میوه و بذر را می‌کند. انواع مختلف محرک وجود دارند که سبب تحریک گیاه به انگیزش رشد زایشی می‌گردد. از آن جمله:
1)    محرک درجه حرارت: بسیاری از گیاهان جهت انگیزش نیاز به درجه حرارت پائین دارند که آن ورنالیزاسیون (بهاره شدن) می‌گویند. به عنوان مثال در هویج و چغندر قند که گیاه دو ساله می‌باشد در سال اول رشد رویش کرده و در سال دوم رشد زایشی آن شروع می‌شود. ولی در گوجه‌فرنگی با درجه حرارتهای پائین شب این انگیزش داده می‌شود که آن را ترموپریودیسم (تناوب حرارتی) می‌گویند. به همین دلیل اهمیت درجه حرارت پائین شب در گلخانه مشخص می‌گردد.
2)    محرک طول روز: در بعضی از گیاهان طول مدت نور خورشید در انگیزش مؤثر می‌باشد که به آن فتوپریودیسم (تناوب نوری) می‌گویند. برهمین اساس گیاهان مختلف را به روز خنثی و روز بلند و روز کوتاه و روز متوسط تقسیم‌بندی می‌کنند. در واقع طول شب عامل مؤثر در گلدهی می‌باشد.
گیاهان روز بلند مانند ذرت و روز کوتاه مانند سیب‌زمینی شیرین و توت‌فرنگی و روز متوسط مانند لوبیا قرمز و روز خنثی مانند گوجه‌فرنگی می‌باشد.
فیتوکروم:
ماده گیرنده نوری می‌باشد که دو شکل P2 و PF2 می‌باشد که P2 گیرنده نور قرمز نارنجی و مانع از گلدهی و PF2 گیرنده نور قرمز دور و تحریک‌کننده گلدهی می‌شود. و گیاهان حساس به طول روز با قرار دادن در نور قرمز و قرمز دور می‌توان تحریک و یا باز‌دارندگی در انگیزش آن ایجاد کرد. 

محرکهای شیمیائی :
بعضی از مواد شیمیائی مصنوعی و یا طبیعی می‌تواند سبب تحریک گیاه به گل‌دهی شود. از آن جمله اسید جیبرلیک که در گیاهان روز بلند تحت پرورش محیط روز کوتاه جهت تحریک گل‌دهی استفاده می‌گردد.
وضعیت غذایی 
وضعیت غذایی گیاه در انگیزش گل حائز اهمیت می‌باشد. به عنوان مثال در گوجه‌فرنگی کمبود کربوهیدرات سبب تخریب میکروسپور و در نتیجه عقیم شدن گرده می‌شود. 
مرفولوژی گلدهی :
هر گل شامل کاسبرگ، گلبرگ،‌ پرچم و یا مادگی می‌باشد. به مجموع گلبرگها جام گل و مجموع کاسبرگها کاسه‌ گل گفته می‌شود. و در پرچم که تولید گرده گل می‌کند از دو قمست بساک و میله تشکیل شده است. و مادگی نیز شامل کلاله، گیرنده دانه گرده و خامه و تخمدان می‌باشد. تخمدان نیز ممکن است از یک یا چند پرچم تشکیل شده باشد.
هر گل ممکن است کامل (نر+ماده) و یا ناکامل (نر یا ماده) و در صورت کامل بودن یک پایه و در صورت ناکامل بودن دو پایه باشد. گیاهان مختلف از نظر قدرت گل‌دهی به دو دسته گلهای محدود Determinate Flowers و گلهای نامحدود Inderterminate Flowers تقسیم‌ می‌شوند. بعد از تشکیل گل و تلقیح آن میوه تشکیل می‌شود و در طول مرحله رسیدن میوه‌،‌ بذر در آن تشکیل می‌شود که در واقع ادامه حیات و نسل یک گیاه می‌باشد. 
میوه در واقع تخمدان بالغ و رسیده‌ای است که شامل یک یا چند تخمک که معمولاً‌ نمو پیدا کرده و بذر را بوجود می‌آورد. در مرحله تولید بذر حاصلخیزی خاک بسیار مؤثر می‌باشد. به عنوان مثال در بوته‌های فلفل و کاهو با کمبود ازت میزان عملکرد بذر را کاهش خواهد داد و کمبود فسفر نیز در میزان جوانه‌زنی بذر اثر خواهد گذاشت و کمبود پتاسیم نیز موجب تولید بیشتر بذرهای غیر عادی که رنگ جنین و پوسته بذر تیره‌تری دارند و نیز قدرت نگهداری آن در انبار کاهش پیدا خواهد کرد. 
ترکیبات بذر :
در بذر نشاسته به دو صورت آمیلاز و آمیکوپکتین ذخیره می‌شوند و در بذر همی‌سلولز نیز وجود دارد که در آندوسپرم و لپة بذر گیاهان یافت می‌شود. و همچنین در بعضی از بذور موسیلاژ که ترکیبات کربوهیدرات پیچیده یافت می‌شود که حالت چسبندگی و لزج به بعضی از بذرها می‌دهد و به صورت یک لایه نازک دور تا دور بذر را می‌گیرد. در بذر میزان زیادی لیپید ذخیره‌ای (چربی) وجود دارد که به دلیل غیر اشباع بودن برای سلامتی مضر نیستند به عنوان در سویا و …. در بذر پروتئین وجود دارد که بعد از آب مهمترین ترکیب پروتوپلاسم سلولهای گیاهی و حیوانات می باشد و همچنین در آن ماده‌ای بنام فیتین وجو دارد که منبع مهم ذخیره فسفر در بذور می باشد. از هورمونهای مهم بذر عبارتند از:‌ جیبرلینها, سیتوکسینها که در جوانه زدن بذر مؤثر است. و همچنین بازدارنده‌های رشد که در خواب بذر و جوانه غده مؤثر هستند. و از مواد دیگر آن ویتامین می‌باشد که در بذرهای مختلف میزان آن متفاوت است. 
جوانه‌زنی بذر :
بعضی از بذرها تنها چند روز بعد از برداشت قابلیت جوانه زدن را دارد و بعضی دیگر از بذور به مدت طولانی در خواب بوده و نیاز به یک دوره استراحت جهت جوانه‌زدن دارد. به طور کلی سبز شدن بذر به دو دسته تقسیم می شود:‌ 
1)    جوانه‌زنی اپی‌ژیل (برون زمینی) :‌ در این نوع بذرها مانند لوبیا – لپه‌ها روی خاک و جهت بیرون آمدن آن محور زیر لپه (هیپوکوتیل) به صورت یک خمیدگی شروع به رشد کرده و خاک را شکاف می‌دهد و به همراه آن جوانه انتهایی را روی خاک می‌آورد. 
2)    جوانه‌زنی هیپوژیل (درون زمینی): در این شیوه لپه‌ها و سایر اندام‌های ذخیره‌ای در زیر خاک باقی خواهند ماند مانند نخود, گندم, ذرت و … و محور بالای لپه‌ (اپی‌کوتیل) به صورت غلاف از خاک خارج می‌گردد. وظیفه این غلاف حفاظت از جوانه‌ انتهایی می‌باشد
نیازمندیهای جوانه‌زنی 
1)    اولین فاکتور جهت جوانه زدن بذر،‌ رسیدگی بذر می‌باشد. رسیدگی بذر یعنی قدرت بذر جهت جوانه زدن بذر می‌باشد که در بعضی از بذرها قبل از بلوغ فیزیولوژیک قادر به جوانه زدن می‌باشند. 
2)    شرایط محیطی از آن جمله آب جهت فعالیت آنزیمها و تجزیه مواد غذایی ذخیره‌ای لازم می‌باشد. میزان رطوبت مورد نیاز جهت جوانه‌زدن بذر بسته به نوع آن متفاوت می‌باشد. ولی تقریباً اکثر بذور در ظرفیت مزرعه‌ای قادر به جوانه زدن هستند. 
3)  هوا (اکسیژن و دی‌اکسیدکربن) : هوا ترکیبی از 20% اکسیژن و 03/0 % دی‌اکسیدکربن و 80 % ازت می‌باشد که در جوانه زدن بذر نیاز به اکسیژن است و در غلظت بالای 03/0 % دی‌اکسیدکربن  مانع از جوانه زدن بذر و گاز ازت هیچ اثری در جوانه زدن ندارد. در فرآیند تنفس جوانه‌زنی بذر, اکسیژن را از خاک جذب می‌کند و در طی فرآیند اکسیداسیون آن را مصرف می‌کند. کاهش اکسیژن در این مرحله سبب کاهش نرخ جوانه‌زنی می‌گردد.
3)    دما:‌ جهت انجام واکنشهای مختلف در فرآیند جوانه‌زنی نیاز به حرارت می باشد که بر حسب درجه حرارتهای کاردینال یعنی دمای حداقل , مطلوب , حداکثر آن را تعریف می‌کنند. به طور کلی در طول فرآیند جوانه‌زنی میزان درجه حرارت مورد نیاز بسته به نوع گیاه، نوع واریته و … متفاوت می‌باشد. 
بسیاری از بذرها جهت جوانه‌زدن بذر نیاز به تغییرات درجه حرارت در طول روز و شب هستند تا خواب بذر شکسته شود با تغییر در ساختمان مولکولهای درشت بذر آن را تحریک به جوانه‌زنی کند. دامنة آن بین حداقل و حداکثر بهترین  و تأثیر را دارد و شاید یکی از اثرات مهم تغییرات درجه حرارت تغییر تعادل موجود بین بازدارنده و تحریک کننده به سود تحریک‌کننده‌ها باشد. یکی از تکنیک مهم که امروز در شکستن خواب بذر استفاده می‌شود استراتیفیکاسیون یا پیش‌ سرما‌دهی می‌باشد که در این روش بذر آب جدب کرده را در شرایط سرد و مرطوب جهت بهبود جوانه‌زنی بذر قرار می‌دهند که در جوانه زنی بسیار مؤثر می‌باشد.
در مرحله جوانی در اوایل فصل در صورت کاهش درجه حرارت سبب تخریب بافتها و قسمتهای مختلف بذر می‌گردد.
نور
 نور با استفاده از (1) شدت (لوکس یا شمع) (2) کیفیت نور (رنگ یا طول موج) در جوانه‌زنی بسیار مؤثر است.
1)    شدت نور : میزان شدت نور مورد نیاز در جوانه‌زنی بذرهای سبزیجات متفاوت می‌باشد. در بعضی از بذرها در زیر 100 لوکس و در بعضی دیگر حتی میزان خیلی بیشتر از این عدد مورد نیاز می‌باشد. به عنوان مثال در کاهو و غیره.
2)    کیفیت نور: نور در طیف 700-400 قابل مشاهده می‌باشد و از 400 به پائین ماوراء بنفش و از 700 به بالا مادون قرمز می‌باشد. در تسریع جوانه‌زنی نور قرمز در طیف 700-660 نانومتر بیشترین تأثیر را دارد و در طول موج کمتر از 290 نانومتر حالت بازدارندگی دارد. 
3)    طول روز: تأثیر طول روز در فیتوکروم می‌باشد که در گل‌دهی بوته و جوانه‌زنی بذر مؤثر می‌باشد.
فاکتورهای مؤثر بر حساسیت به نور
1)    سن بذر:‌ اثر نور بلافاصله پس از برداشت حداکثر و با افزایش سن کمتر می‌گردد. 
2)    دوره جذب آب:‌ بذرها معمولاً ‌بعد از جذب آب میزان احتیاج نوری آنها کاهش پیدا خواهد کرد. 
3)    درجة حرارت آب: افزایش دمای آب در زمان جذب آب توسط بذر, در میزان درصد جوانه‌زنی و میزان حساسیت و واکنش به نور افزایش پیدا خواهد کرد. 
الگوی جوانه‌زنی بذر
1)    جذب آب: اولین مرحله جوانه‌زنی جذب آب می‌باشد که بستگی به (1) ترکیب بذر (2) نفوذپذیری پوسته بذر (3) میزان دسترسی به آب دارد. 
2)    ترکیب بذر:‌ در بذر به دلیل دارا بودن پروتئین در آن جذب آب صورت می‌گیرد و آن یک فرآیند فیزیکی می‌باشد. پروتئین به دلیل قطبی (مثبت و منفی) بودن سبب جذب آب می‌گردد و گیاهان مختلف میزان جذب آن متفاوت می‌باشد. 
3)    نفوذپذیری پوسته بذر: در بذرهای سخت آب از طریق ناف وارد گیاه می‌شود. ولی در اکثر بذور آب از طریق پوست جذب می‌گردد. میزان قدرت جذب آب در خاکهای رسی و شنی متفاوت است. در خاکهای رسی, بذر جهت جذب آب باید نیروی بیشتری مصرف کند و این نیرو در خاکهای شنی کمتر می‌باشد
فعالیت آنزیمی
در بذر خشک میزان فرآیند تنفس آن کم می‌باشد ولی بعد از جذب آب فعالیت آن به سرعت افزایش پیدا می‌کند. فرآیند جذب در بذر طی سه مرحله می‌باشد که رابطه مستقیم با فعالیت آنزیمی در مرحله جوانه‌زدن بذر دارد. 
مرحله اول:
 جذب آب سریع می‌باشد که بذر خشک 
از خاک آب جذب می‌کند. 
مرحله دوم: 
بعد از جذب آب در مرحله اول در این مرحله
مواد ذخیره‌ای موجود در آندوسپرم و لپه‌ها شروع
به تجزیه می‌کند. 
مرحله سوم: 
در این مرحله که خروج ریشه و ساقه‌چه و طویل شدن آنها می‌باشد میزان جذب آب به صورت دائم در حال افزایش می‌باشد. 
خروج ریشه‌چه 
بعد از رشد جنینی که همان جذب مواد غذایی از آندوسپرم توسط جنین و تمایز بافتهای مختلف می‌باشد. اندام‌های ساقه‌چه و ریشه‌چه بوجود می‌آید. و خروج ریشه‌چه از بذر  نشانه آشکار جوانه‌زدن بذر می‌باشد. 
سایر عوامل مؤثر در جوانه‌زنی بذر
1)    غلظت یون هیدروژن PH به طور نسبی در جوانه‌زنی مؤثر می‌باشد. 
2)    یخبندان و شبهای سرد نیز سبب خسارت شدید به بذر و جوانه‌زنی بذر می‌شود. 
3)    خسارت مکانیکی در طی برداشت بذر و عمل‌آوری و حمل‌و نقل آن ممکن است که سبب صدمات جبران‌ناپذیری به بذر شود. این خسارت به سه نوع می باشد:
        1- خسارت شدید به پوسته بذر که قابل رؤیت می‌باشد مانند ترک‌خوردن پوسته بذر 
        2- خسارت داخلی که تنها بعد از جوانه‌زدن بذر قابل رؤیت می‌باشد. 
        3- شکافهای میکروسکوپ
علت اصلی خسارت بذر در زمان خرمنکوبی می‌باشد که باید سعی شود تماس فیزیکی را به حداقل برسانیم. و بذر در زمان خرمنکوبی بیش از حد خشک نباشد. 
آزمایش قوة نامیه‌ بذر 
قوة نامیه را توانایی بذر برای جوانه‌زنی بذر و تولید گیاهچه طبیعی می‌گویند. آزمایش جوانه‌زنی متداولترین آزمایش جهت تعیین میزان قوه نامیه بذر می‌باشد. جهت تعیین آن یک قانون خاصی برای هر بذر وجود دارد که برطبق قوانین آزمون بذر مربوط به انجمن رسمی  (AOSA ) تعریف شده است. در این روش برای هر بذر درجه حرارت و رطوبت و بستر کشت خاصی وجود دارد که در آن ثابت می‌باشد و آن یک معیار جهت تفاوت درصد قوه نامیه واریته‌های مختلف یک نوع گیاه است. در این آزمایش معمولاً 100 عدد بذر را که باید سالم و بدون ترک‌خوردگی و صدمات مکانیکی باشد در یک ظرف پترودیش قرار داده و میزان درجه حرارت و رطوبت را در هر روز به دقت بررسی می‌کنندکه ثابت باشد و شروع اولین جوانه‌زنی و تعداد جوانه‌زنی بذر را درهر روز و آخرین جوانه‌زنی  بذر را دریک زمان و مدت خاصی یادداشت کرده و درنهایت می‌توان با توجه به تعداد بذر جوانه زده میزان درصد جوانه‌زنی را برای آن بذر اعلام کرد. 
خواب بذر :
یکی از مهمترین مکانیزمهای حفظ بقاء در گیاه، خواب بذر می‌باشد که یکی از فاکتورهای سازگاری گیاه جهت حفظ نسل خود با شرایط محیطی می‌باشد. 
خواب اولیه :
آن رایج‌ترین نوع خواب می‌باشد که به دو نوع تقسیم می‌شود:  (1) خواب القایی (2) خواب ارثی
1)    خواب القایی (ناشی از شرایط بیرونی)
در صورت مناسب نبودن شرایط محیطی مانند نور، آب، درجه‌حرارت مناسب و … بذر قادر به جوانه زدن نمی‌باشد. در این شرایط بذر به دلیل نامساعد بودن شرایط محیطی به خواب القایی رفته و بعد از مساعد شدن شرایط بذر قدرت جوانه‌زنی را باز می‌یابد. 
در بعضی از بذرها به دلیل سخت بودن پوسته بذر آب قادر به نفوذ نبوده و به همین دلیل جهت تحریک بذر نیاز به بعضی از عملیات مکانیکی می باشد.
جهت شکستن خواب القایی روشهای مختلف وجود دارد. از آن جمله روش مکانیکی اسکاریفیکاسیون که در این روش بذر بوسیله شن وغیره, مالش داده می‌شود تا با سائیده شدن بذر قدرت جوانه خود را بازیابد. 
2)    خواب ارثی (ناشی از عوامل درونی)
در این نوع خواب بذر تحت تأثیر و کنترل ژنتیکی قرار دارد و فقط تغییرات فیزیولوژیکی مانند بلوغ جنین نارس، واکنش نسبت به تنظیم‌کننده‌های رشد، تغییر در درجه حرارت، قرار گرفتن در معرض نور و … سبب برطرف شدن آن می‌گردد. 

در بعضی از گیاهان قبل از بلوغ کامل بذر، حالت ریزش داشته و بعد از آن در طول مدت زمان خاصی که در بذور مختلف متفاوت می‌باشد، بذر نارس به بذر کامل و بالغ تبدیل می‌گردد که به آن پس‌رسی می‌گویند. در بعضی از بذور خواب به دلیل تعادل مواد بازدارنده و تحریک‌کننده جوانه‌زنی می‌باشد که بعد از قرار گرفتن در برابر فاکتورهای خاصی از قبیل نور،‌ حرارت، … این تعادل به سوی تحریک‌ جوانه‌زنی بذر گرایش پیدا می‌کند. در بعضی از بذور ترکیبات متابولیکی خاصی وجود دارد که مانع از جوانه‌زدن بذر می‌گردد. و در طول زمان و آبشوئی بذر، آن تجزیه می‌گردد و بذر قدرت جوانه‌زنی را پیدا می‌کند. 
بنیه بذر:
کلیه خصوصیات بذر که تعیین‌کننده توانائی بذر در سبز شدن سریع و یکنواخت و رشد و نمو طبیعی گیاه را تحت طیف وسیعی از شرایط مزرعه را دربرمیگیرد, بنیه بذر گویند. به طور کلی بنیه بذر و جوانه‌زنی با همدیگر تفاوت دارد. در جوانه‌زنی هدف فقط سبز شدن بذر می‌باشد در حالیکه در بنیه بذر علاوه بر سبز شدن بذر باید که یک گیاهچه قوی در شرایط مزرعه را نیز داشته باشیم. 
به عنوان مثال در بذر هیبرید قدرت جوانه‌زنی آن با والدین یکسان می‌باشد ولی در تولید بوته قوی در بعضی از موارد از والدین خود برتر می‌باشد. 
طول عمر و زوال بذر:
بذر مجهز به ارگانیزمهای خاصی می‌باشد که قادرند تا مساعد شدن شرایط زمانی و مکانی و شرایط محیطی حیات خود را حفظ کند. البته قدرت حفظ حیات در بذور مختلف سبزیجات، متفاوت است. عوامل زیادی در طول عمر بذور مؤثر می‌باشد. از آن جمله بذور سالم در مقایسه با بذور آسیب دیده طول عمر آن بیشتر می‌باشد. از عوامل دیگر عبارتند از رطوبت و حرارت که بذور در زمان انبارداری بذر باید تحت شرایط خاصی نگهداری شود. طبق قانون انبارداری بذر، مجموع رطوبت نسبی و درجه حرارت نباید از 100 بیشتر باشد. با این شرایط که درجه حرارت نباید از نصف مجموع رطوبت نسبی و درجه حرارت بیشتر باشد. هارنیگتیون در سال 1972 در طی دو قانون تجربی، نتیجه خود را این چنین بیان کرد که : 
1)  هر 1% کاهش رطوبت طول عمر بذر را دو برابر می‌کند.
2)  هر 5 درجه سانتیگراد کاهش درجه حرارت طول عمر بذر را دو برابر می‌کند. این قانون شامل رطوبت بذور بالاتر از 14% و پائین‌تر از 5% نمی‌گردد.
امروزه جهت بسته‌بندی و نیز جابجائی بذور از یک نقطه به نقطه دیگر و نیز حفظ قدرت جوانه‌زنی بذر از قوطی دربسته که عایق به رطوبت باشد استفاده می‌کنند که  طبق استاندارد رطوبت داخل قوطی در حدود 5% باشد. با توجه به طوبت پائین آن وامکان کاهش درجه حرارت محیط می‌توان بعضی از این بذور بسته‌بندی شده را تا 10 سال نیز نگهداری کرد. 
علل احتمالی زوال بذر:
1)    اکسیداسیون خودبخود چربیهایی که در اثر تجمع رادیکالهای آزاد که در سوخت و ساز به وجود می‌آیند سبب از بین رفتن قدرت جوانه‌زنی بذر می‌شود. 
2)    نابودی ساختمانهای حیاتی بذر که در نگهداری بذور در طولانی مدت سبب از دست دادن نفوذپذیری انتخابی غشاء سلولی می‌گردد. به عنوان مثال عبور اندام‌های حیاتی سلول مانند میتوکندری به فواصل بین‌ سلولی. 
3)    کاهش مواد ذخیره‌ای یکی از قدیمی‌ترین نظریه در کاهش و زوال بذر می‌باشد . اگرچه در مقبره‌های قدیمی مصر در اهرام ثلاثه گندم 2000-1000 ساله هنوز مواد ذخیره‌ای خود را حفظ کرده است. 
4)    تجمع مواد سمی در بذر: که در اثر تجمع مواد حاصله تنفس و فعل و انفعالات و نیز افزایش مواد بازدارنده که به حد بحرانی خواهد رسید, سبب کاهش قدرت جوانه‌زنی می‌گردد. 
تولید بذر
در 50 سال اخیر با توسعه در ماشین‌آلات مدرن و بهبود کودهای شیمیائی و روشهای مبارزه با آفات و بیماریها و علف‌های هرز، در صنعت بذر نیز انقلاب بزرگی صورت گرفته است. امروزه شاهد انواع بذور و با انواع کیفیت هستیم که نوع جدید بذور ژنتیکی می‌باشد. جهت تولید بذور ژنتیکی نیاز به تکنولوژی بسیار پیچیده می‌باشد و تنها در چند کشور پیشرفته قادر به تولید این نوع بذور هستند. در گذشته نه چندان دور،‌ بذر جزء کم ارزشترین و کم‌بهاترین بخش در تولید کشاورزی بود که کشاورزان تولید کننده چندان به نوع و کیفیت بذور دقت و توجه نداشتند. ولی امروزه بذر یکی از با اهمیت‌ترین بخش در تولیدات کشاورزی در بین سایر فاکتورهای تولید می‌باشد و در بعضی از مواقع تنها با انتخاب نوع صحیح بذر می‌توان میزان عملکرد را چندین برابر افزایش داد. 
در زمینه تولید بذر امروزه صنعت بزرگی تولید شده است که در اکثر نقاط دنیا شاهد بعضی از کمپانیهای بزرگی هستیم که تقریباً وابسته و متحد یکدیگر بوده و با بهره‌گیری از آخرین فنون و تکنولوژی در تولید بذور سود سرشاری نصیب آنها می‌شود. 
بذر به دو صورت تولید می‌شود: 
1-    در مناطق مصرف
2-    خارج از مناطق مصرف
انتخاب هر کدام از این روشها بستگی به شرایط آب و هوایی منطقه از نظر درجه حرارت، رطوبت، بارندگی، شدت نور خورشید، طول روز، گرده‌افشانی، باد، کارگر، ماشین‌آلات برداشت، حمل‌ونقل، بسته‌بندی، بازاریابی، بوجاری، … دارد. و درصورت امکان تولید بذر در منطقه مصرف آن بهترین روش برای تولید بذر می‌باشد.
در تولید بذر باید به نکاتی توجه کرد که عبارتند از : 
1)    درجه خلوص: گاهی مزرعه آلوده به علف هرز یا سایر گیاهان می‌باشد که مشکل برداشت و مخلوط شدن بذر را بوجود می‌آورد. که آن سبب پایین آمدن درجه خلوص می‌گردد. جهت جلوگیری از این امر دقت در کاشت بذور خالص و کنترل علف هرز در مرحله داشت و تمیز کردن دستگاههای برداشت در کاهش میزان ناخالصی بذر بسیار مؤثر هستند. 
هیچگاه قادر به 100% رساندن خلوص بذر نخواهیم شد و به همین دلیل استاندارد خاصی در این زمینه برای بذور مختلف وجود دارد که آن به عنوان خلوص بذر قابل قبول شناخته شده است.
2)    کنترل بیماریهای بذر زاد: کنترل بیماریها در مزرعه اصلی بسیار مهم می‌باشد. بعضی از بیماریها از طریق بذر قادر به انتقال می‌باشد که در مرحله داشت مزرعه باید در کنترل و جلوگیری از آن دقت بسیار گردد.
3)    ضدعفونی بذر: به چند دلیل ضدعفونی بذر صورت می‌گیرد از آن جمله‌: 
1- ضدعفونی بذر در مقابل عوامل بیماریزا و از بین بردن خطر این عوامل 
2- محافظت بذر در برابر عوامل زنده خاکزی نظیر حشرات قبل از جوانه‌زنی تا زمان استقرار    گیاهچه
در ضدعفونی بذر باید دقت گردد که سموم مصرف شده دارای خصوصیات زیر باشند
1-  تاثیر روی عوامل بیماریزا
2- نسبتا ‌ً غیررسمی برای گیاه 
3- بی‌خطر برای انسان و دام در صورت نادرست مصرف شدن 
4- سهولت مصرف 
5-پایداری سم در زمان انبار کردن بذر به مدت طولانی 
6- صرفه اقتصادی, که متأسفانه هیچیک از سموم شیمیایی موجود دارای همه خصوصیات فوق‌الذکر را نمی‌باشند. 
اکثر شرکتهای تولید‌کننده بذر جهت ضدعفونی بذر به آن مواد رنگی اضافه می‌کنند تا نشان دهنده غیر خوراکی بودن آن باشد. گاهی در بذور گران‌قیمت جهت افزایش قدرت جوانه‌زنی و نیز تسریع آن، بعضی از مواد شیمیایی خاص به مواد ضدعفونی اضافه می‌کنند. 
4) بسته بندی بذور: با توجه به مدت زمان لازم جهت نگهداری بذر از روشهای مختلف استفاده می‌کنند. بهترین روش آن استفاده از قوطی می‌باشد که با رطوبت کم و درجه حرارت پایین در مدت زمان طولانی قابلیت نگهداری را دارند. 
5)    گواهی بذر: جهت کنترل و مطابقت کیفیت و کمیت بذر نیاز به گواهی می‌باشد که مهمترین سازمانهای صدور گواهی‌ بذر AOSCA می‌باشد که آن مخفف Association of official seed certifiying Agency می‌باشد. 
6)    بازاریابی: آن یکی از مهمترین نکات در فروش بذر می‌باشد. آنچه در این مرحله بسیار مهم است جلب اعتماد کشاورز به نوع بذر تولید شده می‌باشد. 
7)    آزمون خلوص بذر و قوه نامیه: آن جهت اطمینان از کیفیت بذر می‌باشد. لازم می‌باشد که قبل از عرضه بذر تولید شده به بازار این آزمایش توسط تولید کننده بذر صورت گیرد. 
بیماریهای مهم بذر
در کنترل بیماریهای بذرزاد روشهای مختلفی وجود دارد که از آن جمله عبارتند از :
1- کاشت بذور عاری از بیماری جهت تولید بذر 
2- تیمار بذر با آنتی‌بیوتیک‌ها
3- مصرف قارچ‌کشها و باکتری کشها و دیگر آنتی‌بیوتیکها در مزارع تولید بذر به منظور جلوگیری از توسعه بیماری 
4-  حذف گیاهان بیمار از طریق وجین دستی
5- پرهیز از آبیاری زیاد که ممکن است سبب توسعه بیماری گردد. 
6-  استفاده از ارقام مقاوم 
7-  بکارگیری تناوب زراعی 
8- جدا کردن مزارع تولید بذر از مناطقی که پتانسیل ایجاد آلودگی را دارند. 
9- کنترل شیمیایی یا بیولوژیکی حشرات ناقل و درنهایت بعد از برداشت بذر جهت کنترل و پیشگیری آن از روشهای مختلف استفاده می‌شود. از آن جمله:‌
1) ضدعفونی سطحی بذور با مواد شیمیایی 
2)جدا کردن بذور آلوده و مواد خارجی از بذور سالم 
3)تیمار بذر با آب گرم 
4)خیساندن بذر با محلولهای حاوی آنتی‌بیوتیک‌ها 
قارچ‌ همنشین بذر :
به طور کلی قارچ در مقایسه با باکتری و ویروس، در گیاهان عامل تعداد زیادی بیماریهای گیاهی می‌باشد. و بیش از 8000 گونه قارچ در زمره عوامل بیماری‌زا گیاهی هستند. همنشینی قارچ به دو صورت ساپروفیت و پاتوژنیک می‌باشد که ساپروفیت محدود به میزبان خاصی نمی‌باشد ولی پاتوژنیک محدود به میزبان خاصی است. 
قارچهای پاتوژنیک به صورت زیر در گیاهان مشکلات بوجود می‌آورد: 
1-    بذور آلوده ممکن است جوانه نزد. 
2-    بذور آلوده به صورت کانون اولیه آلودگی سبب انتشار بیماری می‌گردد. 
3-    بذور آلوده ممکن است سبب کاهش عملکرد و کیفیت محصول شود. 

جهت تشخیص آلودگی بذر به قارچ از آزمایشهای مختلفی از آن جمله:‌ 
1)    آزمون آگار
2)    آزمون بلونز (کاغذ صافی)
3)    آزمون تشخیص سم (کخ و آلوده کردن سم یک گیاه بیمار به گیاه سالم)
4)    آزمون بدون کشت (سیاهک در گندم و یا برنج)
بازاریابی بذر
بازاریابی شامل کلیه مراحل انتقال بذر از محل تولید تا محل مصرف آن می‌باشد. عملیات بازاریابی بسته به نوع بذر و فاصله و محل تولید تا محل مصرف آن می‌تواند که شامل مبادله ساده یا از طریق یک تشکیلات سازماندهی شده باشد. در تولید بذر گاهی تولیدکننده به میل خود و بدون عقد قرارداد اقدام به تولید بذر می‌کند و قیمت بذر تولید شده تابع وضعیت بازار در زمان فروش خواهد بود. ولی بهترین روش در تولید بذور سبزیجات قرارداد قبل از فروش می‌باشد. اگرچه میزان سود حاصله در این روش کم می‌باشد ولی به دلیل پایین بودن ریسک در تولیدکنندگان ابتدایی و تازه‌کار، توصیه می‌شود. در تولید بذر تولیدکنندگان دو نوع بذر تولید می‌کنند: 1- واریته‌های عمومی 2- واریته‌های اختصاصی
در واریته‌های عمومی هیچ شرکت و تولیدکننده نمی‌تواند ادعای مالکیت آن را داشته باشد چون این واریته توسط اکثر کشاورزان تولید آن امکان‌پذیر می‌باشد. در واقع این واریته توسط طبیعت بوجود آمده است. ولی در واریته‌های اختصاصی تولیدکنندگان بذر در طی سالیان دراز، تحقیق و بررسی و آزمایشات گوناگون آن را تولید کرده و حق و امتیاز آن را اختصاص به خود داده و بدون اجازه آن شرکت و یا تولیدکننده هیچ فردی نمی‌تواند آن را تکثیر نماید.

تدوین و اجرای قوانین بذر:
اولین قانون بذر عبارت است از هیچگاه مزرعه خود را با بذور مخلوط کشت نکنید. در تولید بذر قانون و قوانین خاصی وجود دارد که آن جهت جلوگیری از تقلب و کاهش کیفیت بذر و حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان می‌باشد. امرزه متأسفانه تقلب بسیار وسیع در صنعت بذر صورت می‌گیرد. از آن جمله مخلوط کردن بذرهای سالیان قبل و جدید به عنوان مثال در پیاز و یا مخلوط کردن بذرهای گران و ارزان قیمت مانند بذرهای هیبرید گل‌کلم و یا تغییر نام واریته ارزان قیمت و گران قیمت مانند تربچه چربیل و معمولی – رنگ کردن سنگ‌ریزه‌های کوچک و سایر مواد زائد بجای بذور و یا مخلوط کردن این مواد با بذور – مخلوط کردن خاکروبه‌ها و پوسته و آشغال بذور جهت افزایش حجم و وزن بذر و تغییر تاریخ تولید بذرهای قدیمی و قید نکردن زمان تولید و محل تولید بذر.
امروزه جهت جلوگیری از این جلع وتقلب تأکید شده که بذور باید دارای شناسنامه باشد که در آن نکات زیر ذکر شده باشد: 
1-    مبدأ تولیدکننده بذر
2-    نوع رقم و واریته 
3-    شماره توده 
4-    خلوص بذر 
5-    مواد زائد غیر زنده 
6-    بذر سایر گیاهان زراعی 
7-    بذور علف هرز 
8-    جوانه‌زنی 
9-    تاریخ آزمایش
    01- وزن خالص بذر بدون ظرف آن 
11- علامت اختصاصی شرکت
طبقه‌بندی سبزیجات

سبزیها شامل درجه‌بندی زیر می‌باشد: 
1-    نوع Kind 
2-    کولتیوار Cultivar
3-    نژاد Strain
4-    بذر پایه Stock

نوع‌ :
در یک گونه چندین نوع وجود دارد. به عنوان مثال در گونه Brassica  شامل چندین نوع کلم‌پیچ، گل‌کلم، … می‌باشد
کولتیوار (رقم‌) 
کولتیوار شامل گیاهانی از یک نوع مشخص است که عملاً‌ در بیشتر صفات شبیه و فقط در یک یا چند خصوصیت از یکدیگر قابل تشخیص می‌باشند.
نژاد :
هر کولتیوار شامل چندین نوع نژاد می‌باشد که در بعضی از خصوصیات فرعی متفاوت هستند. به عنوان مثال چروکی بذر یک کولتیوار لوبیا می‌باشد ولی مقاومت به موزائیک در این نوع بذر یک نژاد از این کولتیوار است. 
بذر پایه ‌ :
تفاوت بذر پایه و نژاد بسیار مشکل است و بیشتر در بحث تولید بذر توسط شرکت‌های تولیدکننده بذر مورد توجه قرار می‌گیرد. اغلب تفاوت بذرهای پایه بین دو شرکت بسیار جزئی می‌باشد که تا زمانی آنها به صورت جداگانه در دو شرکت نگهداری شوند به عنوان دو پایه مختلف شناخته می‌شود. 
حرفه تولید بذر:
به طور کلی این حرفه شامل مراحل زیر می‌باشد: 
1)    اصلاح نباتات
2)    تولید بذر
3)    معاملات عمده‌فروشی
4)    واردات و صادرات
5)    توزیع به زارعین تجارتی یا خانگی و یا هر دو 
بهبود و نگهداری بذور پایه 
مراکز تولید بذر ارزش فراوانی برای بذور پایه خود قائل هستند و آن را با دقت فراوان در تحت سلسکیون (انتخاب بهترین گیاهان) و روگینگ (حذف گیاهان ناخالص) هر ساله بذرگیری و حفظ نسل می‌نمایند. 
عدم تضمین بذر
عبارت عدم تضمین بذر که بوسیله مؤسسه تجارت بذر آمریکا American Seed Trade Association بیان گردیده است به شرح زیر می‌باشد: 
ما هیچ نوع ضمانتی بیان شده یا نشده از نظر مشخصات، خلوصی، عملکرد بالا یا هر موضوع دیگری برای هر بذر یا پیازی که عرضه می‌کنیم، نمی‌دهیم. ما به هیچ نوع مسئولیت جهت محصول نداریم. اگر خریدار کالا با این شرایط قبول نمی‌نماید باید فوراً آن را بازگرداند. این عبارت به صورتهای مختلف در اکثر بذرهای داخلی و خارجی نوشته شده است. با توجه به عدم آشنایی اکثر کشاورزان به زبان انگلیسی و حتی زبان فارسی، سبب می‌گردد که در زمان هر گونه خسارت از جانب بذر مصرف شده، شرکت تولیدکننده در نهایت فقط قیمت بذر را آن هم تحت شرایط خاصی پرداخت می‌کند. کشاورزان باید توجه نمایند که در زمان خرید بذور صیفی و سبزیجات قبل از هر چیز از قدرت جوانه‌زنی بذر اطمینان حاصل نمایند و در صورت عدم جوانه‌زنی فوراً آن را به فروشنده بازپس دهند. چون در صورت بذرپاشی در مزرعه به هیچ وجه فروشنده ضرر و زیان حاصل از عدم جوانه‌زنی بذر را قبول نمی‌کند. چون در جوانه‌ بذر در شرایط مزرعه عوامل مختلفی نقش دارندکه یکی از آن فاکتورها قدرت جوانه‌زنی بذر می‌باشد. به همین دلیل تست جوانه‌زنی بذر بسیار مهم می‌باشد.
مکان تولید بذر :
در تولید بذر انتخاب محل مناسب بسیار مهم می‌باشد چون شرایط آب و هوایی و هزینه تولید در قیمت تمام شده بسیار تأثیرگذار است. شاید در انتخاب نامناسب محل تولید نه تنها میزان عملکرد و کیفیت کاهش خواهد یافت گاهی به دلیل افزایش هزینه تولید قدرت رقابت با سایر تولیدکنندگان را غیرممکن می‌نماید. به همین دلیل اکثر شرکتهای تولیدکننده سعی در تولید بذر در شرایط کشورهای جهان سوم مانند آفریقا کرده تا با توجه به پایین بودن دستمزد کارگر و شرایط خوب آب و هوایی بیشترین سود و درآمد را کسب نمایند. 
کاتالوگهای بذر :
شرکتهای تولیدکننده بذر جهت نشان دادن کیفیت بذور تولید شده از پوستر و یا کاتالوگ استفاده می‌نمایند که در آن نمونه محصول تولید شده از بذر موردنظر نشان داده شده است. نکته قابل توجه در تبلیغات بذور صیفی و سبزیجات نشان دادن عکسهای خلاف واقع می‌باشد که متأسفانه اکثر شرکتهای تولیدکننده بذر در بالاتر بودن کیفیت بذر تولید شده توسط شرکت مزبور یک مقدار تفریط می‌نمایند که آن سبب مشکلاتی برای کشاورزان پرتلاش می‌گردد. 
واریته:
در هر گیاه معمولاً چندین نوع واریته مختلف وجود دارد که انتخاب آن توسط کشاورز بر اساس شناخت و نیز سازگاری آن با شرایط محیطی و بازارپسندی آن می‌باشد. در معرفی بذر معمولاً شرکتهای تولیدکننده نیز شناسنامه‌ای را تهیه می‌کنند که با توجه به کلی بودن آن و اختصاصی نبودن برای هر منطقه، کشاورزان تنها یک دیدگاه و نظری کلی در مورد آن پیدا کرده و تنها با توجه به تجربه شخصی خود می‌توانند به درست یا نادرست بودن آن پی ببرند. به عنوان مثال چند نمونه از شناسنامه واریته در زیر توضیح داده شده است.....

---------------

1401/9/21

ادامه جزوه سبزیکاری

کلم :Brassicas
خانواده کلم دارای انواع مختلف از آن جمله کلم بروکسل, پیچ, چینی, گل, بروکلی و … می‌باشد. بطور کلی انواع کلم‌ها در مناطق مرطوب و سرد و بارانی رشد خوب و محصول فراوان می‌دهد. با آنکه مورد حمله بسیاری از آفات و بیماریها قرار می‌گیرند ولی مقاومتشان در مقابل آنها بسیار زیاد می‌باشد که در هر مورد به تفکیک مختصراً توضیح داده می‌شود.
1)    کلم‌پیچ سبز Cabbage White
این گونه از متداولترین و پرمصرف‌ترین کلم‌ها در جهان می‌باشد و در ایران نیز کشت‌وکار آن بسیار رواج دارد. در شرایط آب و هوایی معتدل و نیمه‌مرطوب نتیجه بسیار مطلوب می‌دهد. این کلم یک گیاه نورپسند است ولی از تابش شدید آفتاب لطمه می‌بیند. در مناطق خیلی گرمسیر مانند خوزستان به دلیل شدت آفتاب باید تاریخ کشت آن دقت شود. ولی در مناطق شمال کشور هیچ مشکلی از این نظر وجود ندارد. از نظر شرایط خاک، این کلم در خاک شنی – رسی با زهکشی خوب میزان و عملکرد خوبی دارد. و آن یک گیاه پرنیازمی باشد که به خاکهای حاصلخیز با مواد آلی کافی نیاز دارد. خاکهای کمی ترش یعنی 7 › PH › 5/6 برای آن مناسب می‌باشد. دارای واریته‌های مختلف است که ویژگیهای بعضی از واریته‌های کشت شده در طرح را ذکر می‌نمائیم.
واریته Blue Vantage
گویچه آن محکم، توپر و سفت و رنگ آن سبز روشن و لطیف و ترد می‌باشد. برگهای بیرونی آن بزرگ و بسیار قوی و کاملاً‌ گویچه را دربر گرفته است. بوته آن بسیار قوی و در برابر عوامل نامساعد آب و هوایی مقاومت آن بسیار خوب می‌باشد. متوسط وزن گویچه هر بوته 8/2 کیلوگرم بوده و ازنظر بازارپسندی خوب است. 
واریته BRUNSWICK – T
گویچه آن نیمه مسطح و نیمه متراکم، یکدست و همگن و به رنگ زرد روشن است. برگهای بیرونی آن قوی گوشتی و کمی موج‌دار و بالبه کنگره‌دار و شکل گیاه به صورت فنجانی باز و یک واریته زودرس می‌باشد. وزن متوسط هر گویچه 5/1 کیلوگرم و از نظر بازارپسندی خوب است. 
واریته EARLY COLE
گویچه آن محکم و توپر و سفت است. برگهای بیرونی در اندازه متوسط و قوی و به شکل فنجان باز و یک واریته زودرس می‌باشد. وزن متوسط هر گویچه 5/1 کیلوگرم و ازنظر بازارپسندی خوب است. 
واریته BRUNSWICK
دو نوع گویچه به شکل سفت و محکم و به شکل نیمه‌مسطح و نیمه‌متراکم در بین بوته‌های آن مشاهده شده است. برگهای بیرونی آن بزرگ، قوی، موج‌دار و با حاشیه مضرس می‌باشد. شکل بوته فنجانی باز و وزن متوسط گویچه‌های نیمه‌متراکم 5/1 کیلوگرم و گویچه‌های متراکم بطور متوسط 2 کیلوگرم و ازنظر بازارپسندی متوسط است.
واریته ROYAL VANTAGE
گویچه آن توپر گرد و محکم می‌باشد. برگهای بیرونی آن بزرگ و گوشتی و بسیار قوی, گویچه را دربر گرفته است. شکل بوته شبیه به بلووانتح و تنها تفاوت آن در اندازه گویچه می‌باشد. وزن متوسط هر گویچه 5/1 کیلوگرم است. 
واریته KRMI 
گویچه آن بزرگ، نیمه‌مسطح، سفت و توپر می‌باشد. نسبت به بقیه واریته‌های کشت شده رنگ آن سبزتر است. برگهای بیرونی آن بزرگ، گوشتی، قوی و شکل بوته‌های آن فنجانی باز می‌باشد. وزن متوسط هر گویچه 8/1 کیلوگرم است. بدلیل زبر و تا حدودی خشبی بودن برگ آن میزان بازارپسندی آن یک مقدار کم است.
 
2) گل کلم 
واریته 124
گل‌آذین آن کوچک،‌ گرد، توپر و بطور متوسط وزن آن یک کیلوگرم می‌باشد. میزان رشد برگهای بیرونی آن کم و کوچک است و گل‌آذین توسط برگهای درونی پوشیده شده و ساقه آن کوچک و میزان مقاومتش در برابر باد خوب ولی مقداری دیررس می‌باشد. ازنظر بازارپسندی متوسط است.
واریته 8090
گل‌آذین آن گرد، توپر، سفت، یکدست و همگن، بزرگ و خوش خوراک می‌باشد. وزن متوسط هر گل‌آذین 2/2 کیلوگرم است. برگهای بیرونی آن بسیار بزرگ و توسط برگهای درونی آن احاطه شده است. ساقه آن کوچک و میزان مقاومت آن در برابر باد به دلیل بزرگ بودن برگها تا حدودی کم است. یک واریته زودرس و ازنظر بازارپسندی بسیار عالی می‌باشد.
واریته سوپراسنوبال
گل‌آذین آن متوسط، گرد، توپر و وزن متوسط آن 800 گرم می‌باشد. برگهای بیرونی آن بسیار بزرگ و گل‌آذین توسط برگهای درونی احاطه شده است. 
واریته 109 HYB. ARIZONA
گل‌آذین آن توپر و سفت و گرد، همگن و یکدست و خوش‌خوراک می‌باشد. وزن متوسط آن 2/1 کیلوگرم است. برگهای بیرونی آن کوچک و گل‌آذین توسط برگهای درونی پیچیده شده است. میزان مقاومت آن در برابر باد خوب بوده و یک واریته زودرس و بسیار بازارپسند می‌باشد.
واریته 106 HYB. TENERE
گل‌آذین آن توپر،‌ سفت، گرد، همگن و یکدست می‌باشد. وزن متوسط هر گل‌آذین 900 گرم و توسط برگهای درونی احاطه شده است. در برابر باد میزان مقاومت آن خوب می‌باشد. نسبت به واریته ARIZONA حدود دو هفته دیررس‌تر است و بازارپسندی آن خوب می‌باشد. 
واریته S.207 
گل‌آذین آن کوچک، غیرمتراکم، یکدست، همگن و بصورت پف کرده می‌باشد. وزن متوسط هر گل‌آذین 700 گرم و توسط برگهای درونی احاطه شده است. برگهای بیرونی آن بسیار بزرگ و ساقه آن بلند می‌باشد. میزان مقاومت آن در برابر باد کم است. یک واریته دیررس و ازنظر بازارپسندی خوب است
. 
3) کلم قرمزCABBAGE-RED
از نظر شرایط کاشت،‌ داشت،‌ برداشت مانند کلم‌پیچ سبز است. تنها تفاوت آن در رنگ گویچه‌ها می‌باشد. در اینجا ویژگیهای بعضی از واریته‌های کشت شده در طرح را ذکر می‌نمائیم.
واریته RED ROOKIE
گویچه آن کوچک، گرد و توپی می‌باشد. برگهای بیرونی آن بزرگ‌، قوی و لبه‌ آن مضرس و بوته قوی است. وزن متوسط هر گویچه 700 گرم و از نظر بازارپسندی خوب می‌باشد.
واریته RUBY
گویچه آن متوسط، گرد، توپی می‌باشد. برگهای بیرونی آن بزرگ، قوی و لبه آن مضرس است. وزن متوسط گویچه 2/1 کیلوگرم و از نظر بازارپسندی متوسط می‌باشد. 
واریته LOTNO. 5093-A
گویچه آن نسبتاً بزرگ، گرد و توپی است. برگهای بیرونی آن متوسط و گویچه را درهم پیچیده و وزن متوسط گویچه 8/1 کیلوگرم و ازنظر بازارپسندی خوب می‌باشد. 

4) کلم بروکلی BROCCOLI
این کلم به گل‌کلم سیاه نیز معروف می‌باشد. ازجمله سبزیجاتی است که پرورش آن بسیار آسان و محصول آن در فصل پاییز بدست می‌آید. در بعضی از واریته‌ها بعد از برداشت تاج آن تعداد زیادی جوانه جدید در محل اتصال برگ به ساقه بوجود می‌آید که معمولاً اندازه آن کوچکتر می‌باشد. تعداد واریته‌های آن نسبت به سایر کلمها زیاد و متنوع و متعدد نمی‌باشد.

واریته EMEROR
بوته آن قوی و تک‌ساقه می‌باشد. برگهای آن بزرگ و پرپشت و گل‌آذین آن بزرگ و مسطح و رنگ آن سبز تیره و نسبتاً فشرده می‌باشد. تعداد گل‌آذین ثانویه تولید شده نسبت به واریته دیگر بیشتر و بزرگتر بوده و متوسط وزن هر گل‌آذین اولیه 300 گرم می‌باشد. 
واریته GALLANT
بوته آن کوتاه و چند ساقه و چند شاخه و برگهای آن کوچک است. گل‌آذین آن گنبدی شکل و کاملاً فشرده و رنگ آن سبز متمایل به آبی و تعداد گل‌آذین اولیه جهت برداشت چند عدد و متوسط وزن هر گل 100 گرم و متوسط وزن گل هر بوته 350 گرم می‌باشد. بعد از برداشت اولین چین تعداد زیادی گل‌آذین کوچک و به مدت طولانی تشکیل می‌گردد.
واریته PACKMAN
یک بوته قوی که تک ساقه و بلند می‌باشد. برگهای آن بزرگ و پرپشت و گسترده و گل‌آذین بزرگ مسطح و نسبتاً فشرده است. متوسط وزن گل‌آذین هر بوته 200 گرم می‌باشد. بعد از برداشت اولیه‌، از محل اتصال دمبرگ به ساقه، گل‌آذین ثانویه تشکیل می‌شود. این واریته نسبت به سایر ارقام در حدود ده روز زودتر قابل برداشت است.
5) کاهو چینی CHINESE CABBAGE
این نوع کلم از لحاظ شباهت ظاهری، شبیه به کاهو می‌باشد. به همین دلیل در بین عوام بیشتر معروف به کاهو چینی می‌باشد. دارای انواع مختلف از نظر شکل و اندازه و رنگ برگ بوده و جهت کاشت به خاک مرغوب و کود فراوان نیاز دارد. در اینجا مشخصات بعضی از واریته‌های کشت شده را ذکر می‌نمائیم. 
کاهو چینی شماره 40 هیبرید
گویچه آن بزرگ، کشیده و بوته‌های آن یکدست و همگن‌ می‌باشد. برگهای آن کاملاً پیچیده است. وزن متوسط هر بوته 5/2 کیلوگرم بوده و یک واریته زودرس و خوش‌فرم و از لحاظ بازار پسندی بسیار عالی و خوش‌خوراک می‌باشد. 
کاهو چینی محلی(بذرگیری  مجدد)
گویچه آن به شکل توپی و سفت و اندازه قد آن متوسط و تعداد بوته‌هایی که سر آن کاملاً‌ پیچیده نمی‌شود، بسیار زیاد است. از نظر رشد بوته‌ها این واریته ناهمگن می‌باشد. برگهای آن یک مقدار زبر و چین‌دار و با برگهای برجسته است. وزن متوسط هر بوته 7/1 کیلوگرم می‌باشد. 

هویج CARROT
یک گیاه دو ساله می‌باشد که بعنوان یک گیاه یکساله از آن استفاده می‌شود. دارای انواع قرمز بلند – نیمه‌بلند, کوتاه,کوتاه گرد می‌باشد. احتیاج به آب و هوای خشک بوده و یک گیاه نورپسند است. در خاکهای حاصلخیز عمیق و قابل‌نفوذ با رطوبت متوسط و بافت لومی شنی بهترین نتیجه را می‌دهد. در اینجا ویژگیهای بعضی از واریته‌های کشت شده را ذکر می‌نمائیم.
واریته NANTESL
این واریته به شکل استوانه می‌باشد. ریشه‌های آن نیمه‌بلند، صاف،‌ ترد و بسیار بازارپسند است. در خاک رسی- لیمونی به خوبی رشد کرده و میزان عملکرد آن در یک متر مربع 5/3 کیلوگرم بوده و برداشت آن به سهولت انجام می‌گیرد.
واریته NANTES
این واریته به شکل مخروطی می‌باشد. ریشه‌های آن نیمه‌بلند، صاف، آبدار، خوش‌رنگ و خوش‌خوراک و ازنظر بازارپسندی خوب است. میزان عملکرد آن در یک متر مربع 7/2 کیلوگرم می‌باشد

واریته NANTESTT
این واریته به شکل مخروطی و ریشه آن در اندازه متوسط، ترد، آبدار، صاف، خوش‌رنگ بوده و ازنظر بازارپسندی خوب است. میزان عملکرد آن در یک متر مربع 5/2 کیلوگرم می‌باشد. 
شلغم TURNIP
از خانواده چلیپانیان در اندازه و شکلهای مختلف و با رنگهای متنوع می‌باشد. یک گیاه نورپسند و بهترین رشد آن در شرایط آب و هوایی معتدل و مرطوب و ازنظر خاک به بافت شنی‌- رسی نیاز دارد. خاک بستر آن باید توسط کودهای حیوانی تقویت گردد. و در مزارع شالیکاری مازندران در صورت زهکشی شدن بهترین نتیجه را می‌دهد. 
واریته 920 – 3 PURPLE
یک واریته تقریباً زودرس است. در حدود 80-70 روز بعد از کشت قابل برداشت و غدة آن گرد و کمی پهن و رنگ غده از یقه بوته به ریشه تغییر یافته و بتدریج از بنفش به سفید متمایل می‌شود. ازنظر بازارپسندی خوب و میزان عملکرد آن با غده‌های کوچک 20 تن و با غده‌های بزرگ به 80 تن نیز می‌رسد. 

ترب و تربچه
تقریباً در هر شرایط آب و هوایی آن را می توان کشت کرد. ولی در مناطق معتدل و مرطوب بهترین نتیجه را می توان بدست آورد. در اینجا ویژگیهای بعضی از واریته‌های کشت شده ذکر می‌گردد. 
تربچه CHERRY BELLE
برگهای آن کوچک و لطیف و غده‌های آن گرد، سرخ‌رنگ، آبداربا الیاف نرم و خوش خوراک است. بوته‌های آن یکدست و همگن و غده‌های آن کوچک بوده و  یک واریته زودرس می‌باشد. از معایب آن حساس بودن به ترکیدگی غده است
تربچه کامت
برگهای آن بزرگ و یک مقدار خشبی و غده آن گرد، سرخ‌رنگ، خوش‌خوراک و با بافت نرم و در حدود 45 روز بعد ازکاشت قابل برداشت است. از محاسن آن مقاوم بودن نسبت به ترکیدگی غده می‌باشد
تربچه بادامی 
برگهای آن بلند و خشبی و غده آن کشیده،‌ سرخ‌رنگ، خوش‌خوراک و در حدود 50 روز بعد از کاشت قابل برداشت است. از معایب آن زود پوک شدن داخل غده‌ها می‌باشد. 

اسفناج spinach 
در انواع متنوع و به منظورهای مختلف (تازه یا کنسرو) کشت می‌گردد. از نظر شرایط آب و هوایی طالب آب و هوای خنک بوده و در مناطق مازندران در فصل پاییز و زمستان کشت می‌شود. از نظر بافت خاک نیاز به خاک سبک شنی و قابل نفوذ و عمیق و حاصلخیز می‌باشد. در اینجا مشخصات بعضی از واریته‌های کشت شده در طرح ذکر می‌شود. 
اسفناج برگ پهن ورامینی
دارای برگهای درشت و ساقه متوسط و گیاهی زودرشد است و در برابر سرما مقاومت آن متوسط می‌باشد
واریته VIROFLAY
یک واریته با برگهای پهن و آبدار و بوته درشت و از ویژگی مهم این واریته مقاوم بودن در برابر گرما و دیرگل بودن آن است
واریته WOLITER F1
یک واریته‌ای با برگهای پهن و کم و بیش افراشته و به رنگ سبز تیره می‌باشد. بوته آن قوی و زودرشد و میزان مقاومت در برابر سرما کم می‌باشد
اید‌ه‌های اساسی برای ایجاد مزارع آزمایشی

مروجین کشاورزی بعنوان حلقه میانی زنجیره تحقیق – ترویج و کشاورز، مسئولند تا قبل از ارائه یک برنامه ترویجی ابتدا خود مطمئن شوند آیا این روش مناسب و مفید به فایده برای کشاورز می‌باشد یا خیر؟ لذا پس از اتمام یک کار تحقیقی توسط محققین و قبل از پیشنهاد کردن به کشاورزان، مروجین باید آن را در مزرعه کشاورزان آزمایش نمایند. دلیل آزمایش چیست؟ در جواب باید گفت کارهای کشاورزی یا تولید محصولات کشاورزی در زمینها و زمانهای مختلف فرق می‌کند. اگر کاشت یک محصول در منطقه‌ای نتیجه خوبی داد دلیل آن نیست که این محصول در جاهای دیگر نیز مؤفق باشد. جزاینکه در مناطق موردنظر مجدداً کشت شود و نتیجه آن نیز مثبت باشد. دلایل دیگر نیز برای آزمایش کردن وجود دارد. ممکن است مروج اطمینان به مثبت بدون نتیجه یک تحقیق داشته باشد ولی برای اطمینان بیشتر باید شخصاً آن را تجزیه کند و کشاورز نیز آن را ببیند. وقتی که یک روش پیشنهادی در زمین یا منطقه‌ای که کشاورز در آن زندگی می‌کند آزمایش شود و نتیجه مثبت بدهد در آن صورت است که کشاورز یا کشاورزان ذینفع تمایل به پیروی از آن روش داشته و خود نیز اقدام به تجربه آن خواهند بود. 

نتایج مزارع آزمایشی درصورت مثبت بودن آن یکبار دیگر بوسیله خود کشاورزان و در زمین آنها با راهنمائیهای سریع مروج کشاورزی تمرین و تکرار می‌گردد. در اینجاست که آزمایش در شرایط موجود و در زمین کشاورز جهت تعیین درصد مفید بودن آن توسط کشاورزی آزمایش می‌شود. بدین‌معنی که کار جدید بدست خود کشاورز و یا راهنمائی مروج انجام می‌گردد و مروج در پایان کار بررسی می‌نماید که در این مرحله نیز کشاورز مؤفق بوده است یا خیر؟ یعنی این کاری است که بدست خود کشاورز انجام شده برایش مفید و مقرون بصرفه بوده است یا خیر؟
در روش جدید ترویج کشاورزی به ویژه در کشور ژاپن، مزارع تحقیقاتی و ترویجی و نمایشی در مزارع خود کشاورزان بوده و خود مراکز ترویجی هیچ‌گونه زمینی جهت انجام آزمایشات ندارند. 
از دلایل این امر، واقعی بودن اطلاعات بدست آمده می‌باشد. با توجه به انجام عملیات توسط محققین و کشاورزان می‌توان انتظار داشت که در سال بعد کشاورز آن را پیگیر و انجام دهد. 

روش آزمایش مزرعه‌ای
روش کلی برنامه آزمایشی مزرعه بشرح ذیل می‌باشد:‌
1-    هدف
2-    محل و کشاورزان یاری‌دهنده
3-    زمان (دوره)
4-    سطح و اندازه قطعات
5-    ترتیب کاشت (تعیین نوع محصول برای کاشت دوم همچنین برای کاشت سوم)
6-    نوع محصول و رقم آن 
7-    هزینه‌ها
8-    آیتمهای مشاهدات
9-    سازگاری محصول و عملکرد
-    شناسائی آفات و بیماریها
-    بررسی شرایط هوا
-    میزان بارندگی 
-    قیمت محصولات در بازار
قبل از اجرای آزمایش دسترسی به بذر در منطقه و مشخصات مربوط به آنها مطالعه گردید. 
روش کلی برنامه (آزمایش مزرعه‌ای) را بصورت زیر می‌توان خلاصه کرد:

مزارع نمایشی
در ترویج کشت صیفی و سبزیجات و ارتباط مستقیم با کشاورزان، اجرای طرحهایی در زمینه مزارع نمایشی در ترغیب و ارتباط با کشاورزان بسیار مؤثر خواهد بود. به همین دلیل به کارشناسان توصیه می‌گردد که جهت معرفی کشت و تکنولوژی در این زمینه می‌توانند شبیه به طرح زیر در محدوده کوچک اجراء کنند. 

تهیه خاک برای بستر بذر

کود تازه دامی نسبت مساوی با خاک باغچه بصورت لایه‌های متناوبی بدون اینکه با هم مخلوط شوند در گودالی به عمق 50 سانتیمتر روی هم انباشته می‌شود. در هر لایه کود تازه دامی (50 گرم به ازاء هر 100 کیلوگرم کود تازه) کود فسفات آمونیوم برای تسریع در تخمیر و پوسیده شدن کود ریخته می‌شود. روی توده خاک را جهت جلوگیری از نفوذ باران با پلاستیک پوشانده و معمولاً حدود 6 ماه طول می‌کشد تا کود تازه بپوسد و آماده بهره‌برداری گردد. (شکل)
اگر کود دامی پوسیده در دسترس باشد یکماه انباشتن آن با مخلوط خاک معمولی برای تهیه خاک بستر بذر کافی می‌باشد. پس از بعمل آمدن کود و آماده شدن خاک بستر بذر یک هفته قبل از بذرپاشی باید آن را خرد نموده و با غربالهایی که سوراخهای 2 میلیمتر دارد الک نمود. 
یک هفته قبل از بذرپاشی خاک بستر بذر کودهای شیمیایی بشرح و مقدار زیر اضافه کرده و کاملاُ با خاک مخلوط می‌نمائیم.

فسفات آمونیوم    200 گرم
اوره                     200 گرم        +     100 کیلوگرم خاک بستر بذر
سولفات پتاسیم     200 گرم 

خاک آماده شده بستر بذر را تا قبل از بذرپاشی باید در محلی که از بارندگی در امان باشد محفوظ نگه داشت. 
تولید نشاء
برای اینکه نشاء انواع کلم موقع نشاءکاری از بین نروند آنها را در کیسه‌های پلاستیکی تولید شوند. روش تهیه بشرح زیر می‌باشد: 
تا 80 درصد از حجم کیسه‌های پلاستیکی را خاک ریخته و آن را کاملاً آبیاری نموده و سپس در داخل هر کیسه 3-2 عدد بذر قرار داده و روی آن را با خاک نرم پوشش می‌دهیم. عمق خاک روی بذر نباید بیشتر از 2 برابر قطر بذر باشد. سپس کیسه‌ها تا مرحله جوانه‌زدن بذر در سایه قرار گرفته و بعد از یک هفته سایه‌بان برداشته می‌شود.( شکل)
بعد از دوبرگه شدن نشاءها آنها را تنک کرده و در داخل هر پاکت یک نشاء سالم باقی می‌ماند. هر صبح با‌ آبپاشی که سوراخهای خروج آب آن بسیار ریز باشد نشاءها را آبیاری می‌کنیم. اطراف کیسه‌های بذر را تا نزدیکی لبه کیسه‌‌ها خاک می‌ریزیم تا ریشه‌ها از تابش نور خورشید درامان باشند و صدمه نبینند. بتدریج که نشاءها رشد می‌کنند فاصله کیسه‌ها از هم باید بیشتر شود تا برگها با هم تماس پیدا نکنند. در شرایطی که رشد گیاه یا نشاءکاری عقب افتاده باشد لازم است مقدار 10 گرم اوره را در یک لیتر آب حل کرده و یک یا دو نوبت بوسیله آبپاش روی نشاء بریزند. نشاءها مرتباً باید بازدید شده و مراقبت گردند. زیرا نشاءهای جوان براحتی مورد حمله کرم طوقه‌بر و شته‌ها قرار می‌گیرند. کرم طوقه‌بر معمولاً شبها به گیاه حمله کرده و گردن گیاهچه را قطع می‌کند و روزها در داخل خاک و پای بوته مخفی می‌شود. برای مبارزه با این کرم از طعمه مسموم که به کمک سبوس برنج تهیه می‌گردد،‌ استفاده می‌شود. اگر نشاء قطع‌شده‌ای مشاهده شد با کنارزدن خاک پای بوته می‌توان کرم را پیدا کرده و آن را از بین برد. شته‌ها نیز یکی دیگر از آفات مهم خزانه می‌باشد. شته‌ها براحتی با سموم حشره‌کش معمولی قابل کنترل است. 
آب و خاک و کود کشت کلم پیچ : رطوبت  بالای هوا در عملکرد کلم پیچ بسیار موثر می‌باشد. زمینهای عمیق و سنگین با سطح آب زیر زمینی حدود یک متر، شرایط مناسبی را برای تولید کلمها فراهم می‌کنند. به همین دلیل منطقه شمال برای کشت انواع کلمها بسیار مناسب است. انواع کلم‌پیچ در PH  بین 8/6-5/5 نتیجه خوبی می‌دهد. کلمها احتیاج زیادی به مواد غذایی دارند و استفاده از کودهای دامی برای کاشت کلمها توصیه می‌شود
پیدایش قبل از موقع ساقه گل دهنده : بعضی اوقات مشاهده می‌شود که تعداد زیادی از کلمها قبل از اینکه رشد رویش خود را کامل نمایند، ساقه گل دهنده در آنها ظاهر شده و تولید بذر می‌کنند. علت این امر بسیار است ولی مهمترین آن قرار گرفتن گیاه در دمای پایین در هنگام پرورش نشاء ‌در خزانه‌ها است. معهذا عوامل دیگری از جمله تغییرات سریع دما در دوره رویش گیاه در زمین اصلی، بذرپاشی قبل از موعد در خزانه، خاک نامناسب، عوامل ژنتیکی، استفاده از بذر نامرغوب، توقف رشد گیاه در خزانه و توقف رشد گیاه در زمین اصلی باعث ظهور ساقه گل دهنده قبل از رشد کامل رویشی می‌شوند.
برداشت کلم‌پیچ : باید زمانی برداشت گردد که مجموعه کروی شکل برگها کاملاً سفت شده باشد. عمل برداشت در سطح مزارع توسط چاقو صورت می‌گیرد. به این صورت که نزدیک به بالای برگهای پوششی اطراف کلم‌پیچ بوته را قطع کرده و در صورت نیاز برگهای زیادی را حذف می‌کنیم
بیماری کلم پیچ 
کله برگی Alternaria
علائم  
علائم این بیماری معمولاً در برگهای پیر دیده می‌شود و گاهی در برگهای جوان نیز مشاهده می‌گردد. خسارت معمولاً 2-1 سانتیمتر بوده و در بعضی از مواقع و تحت شرایط خاص به 4-3 سانتیمتر نیز خواهد رسید. مرکز این نقطه آلوده به رنگ سفید خاکستری یا قهوه‌ای خاکستری و یا قهوه‌ای متمایل به سیاه در حاشیه می‌باشد. محدوده و یا مرز بین نقطه آلوده و سالم در این بیماری کاملاً‌مشخص است. در ابتدای آلودگی کنیدی این قارچ به صورت دوایر متحدالمرکز در نقاط آلوده مشاهده می‌شود و به تدریج به رنگ سیاه در آمده و کنیدی سطح کل نقطه آلوده را می‌پوشاند. آلودگی به تدریج به رنگ سیاه و ترک برداشته و سرانجام یک سوراخ بزرگ در محل آلودگی ایجاد می‌شود.
عامل بیماری 
نام علمی آن Alternaria brassicae و یک قارچ ناقص و تنها تولید کنیدی می‌کند.
چرخه بیماری و کنترل آن 
بهترین درجه حرارت برای جوانه زدن کنیدی و رشد میسلیوم آن در حدودC  °17 می‌باشد. رطوبت بالا شرایط را برای رشد و توسعه این بیماری مهیا می‌کند. عامل بیماری از طریق بذور و گیاه آلوده باقی مانده، گسترش پیدا می‌کند. برای پیشگیری آن می‌توان بذر را با کاپتان یا تیرام ضدعفونی کرد. در زمان آلودگی شدید می‌توان از پودر Polyoxin در زمان ظهور این بیماری جهت جلوگیری از گسترش آن استفاده کرد.

زردی کلم پیچ 
این بیماری به صورت خاکزی و در تمام نقاطی که کشت کلم امکان‌پذیر می‌باشد، شایع است. 
علائم 
بیماری زردی در تمام مراحل رشد ، گیاه امکان آلودگی آن را دارد. در گیاه جوان و یا نشاء‌ یک طرف کوتیلدون یا قسمت پایین برگ به رنگ زرد در می‌آید و به تدریج این زردی به قسمت روی برگ نیز گسترش پیدا می‌کند. برگهای آلوده می‌افتد و فقط برگهای ذخیره‌ای باقی خواهند ماند و در نهایت کل گیاه خشک می‌شود.در گیاه در حال رشد و نمو، ابتدا زردی در یک طرف رگبرگها ظاهر می‌شود. زردی به تدریج در تمام برگ توسعه و آن را خشک می‌کند. این بیماری معمولاً ‌از برگهای پایین به اندامهای هوایی گسترش پیدا می‌کند. گاهی برگهای آلوده تغییر شکل و در نهایت به رنگ زرد در می‌آید و در آلودگی شدید تمام گیاه خشک شده و فقط برگهای ذخیره‌ای کلم‌پیچ باقی خواهند ماند. در آلودگی ضعیف گیاه آلوده قادر به پیچ و تولید محصول می‌باشد ولی معمولاً بد شکل و کوچک خواهد بود . دسته‌‌های آوندی در برگ و ساقه در گیاه آلوده به رنگ قهوه‌ای در می‌آید.
عامل بیماری 
نام علمی آن Fusarium oxysporum 4.SP.conglutinans  می‌باشد. این قارچ به صورت ناقص و تولید ماکرو و میکروکنیدیا و Chlamydospore می‌کند. Chlamydospore در خاک بصورت طولانی قادر به زندگی و یک منبع مهم آلودگی می‌باشد. میسلیوم قارچ در درجه حرارت  35-7 درجه سانتیگراد قادر به رشد است و بهترین درجه حرارت برای رشد آن 28 درجه سانتیگراد می‌باشد. قارچ قادر به آلودگی در کلم‌پیچ و گل کلم و شلغم است.
چرخه بیماری و کنترل آن 
این بیماری در درجه حرارت 30-26 درجه سانتیگراد در خاک ظاهر می‌شود. Chlamydospore باقی مانده در گیاهان آلوده که در خاک وجود دارند به عنوان یک منبع مهم آلودگی است. جهت کنترل این بیماری مهم می‌باشد که گیاه آلوده را از مزرعه خارج و نابود کنیم  به همین دلیل تناوب زراعی بسیار مهم می‌باشد.
کلم‌چینی Chinese Cabbage 
کلم چینی Brassica Chinesis or Pekinensis به عنوان یک محصول پاییزه کشت می‌گردد. نیاز به خاک لومی رسی با زهکشی خوب و غنی از مواد غذایی و آلی می‌باشد و در مرحله داشت نیاز به یک یا دو مرتبه کود سرک ازته جهت تقویت بوته است.
بیماری کاهو چینی 
زردی کاهو چینی 
علائم
در اولیه مرحله در برگهای پایینی کاهوچینی علائم V شکل ظاهر می‌شود که زرد رنگ می‌باشد. این زردی به سرعت تکثیر و به سایر برگها گسترش پیدا می‌کند و به تدریج این زردی به قسمت بالائی گیاه می‌رسد و آن سبب می‌شود که پیچ خوبی در کاهو چینی تشکیل نشود و عملکرد آن کاهش پیدا کند.

علت بیماری 
نام علمی آن Verticillum dahliae و از قارچهای ناقص می‌باشد. بهترین رشد آن در            C °25-20 صورت می‌گیرد و این قارچ بر روی گیاه بادمجان نیز قادر به ایجاد آلودگی می‌باشد.
چرخه بیماری و کنترل  
این قارچ قادر به زندگی در ریشه گیاه آلوده باقی مانده در زمین و نیز در گیاهان دیگر که میزبان آن می‌‌باشد، ادامه حیات دهد و همچنین این بیماری از طریق بذر قابل انتقال می‌باشد. با توجه به قدرت حیات این قارچ در خاک مزرعه آلوده، جهت کنترل آن تناوب زراعی بسیار مهم و قابل توصیه می باشد. از راههای پیشگیری آن جهت جلوگیری از انتقال از طریق بذر، ضدعفونی بذر با بنومیل می‌باشد. در مزرعه کاهوچینی در صورت آلودگی شدید بعضی قارچ‌کشهایی وجود دارد که قابل توصیه است.
کله‌برگی کاهو چینی Alternaria
نام علمی آن Alternaria brassicae‌ می‌‌باشد. این بیماری در کلم‌پیچ و در کاهو چینی در اکثر نقاط دنیا بسیار شایع می‌باشد.
علائم 
علائم بیماری بیشتر بر روی برگها ظاهر می‌شود ولی گاهی روی ساقه و دمبرگ و گل کاهوچینی نیز مشاهده می‌گردد. در برگ ابتدا نقاط قهوه‌ای کم‌رنگ و یا دایره‌های‌ قهوه‌ای به قطر mm3-2 تشکیل می‌شود و بتدریج این نقاط تا قطر cm1 بزرگ شده و به رنگ قهوه‌ای پررنگ درآمده و معمولاً در یک خط مراکز این نقاط قرار می‌گیرند. زمانی که تعداد زیادی برگ کاهوچینی مورد حمله این بیماری قرار می‌گیرد، برگهای پایینی که قبلاً آلوده شده‌اند خشک می‌گردند. شبیه این علائم بر روی دمبرگ و ساقه گیاه به صورت حلقه‌های قهوه‌ای متحدالمرکز بوجود می‌آید.
علت بیماری  
عامل این بیماری  Alternaria brassicae که از قارچهای ناقص است و فقط تولید کنیدی می‌کنند. کنیدی به صورت رشته‌هایی از کنیدوسپور می‌باشد که به رنگ قهوه‌ای کم‌رنگ است. کنیدی در درجه حرارت 35-2 درجه سانتیگراد جوانه می‌زند که بهترین درجه حرارت 20 درجه سانتیگراد می‌باشد.
چرخه بیماری و کنترل آن 
عامل این بیماری نه تنها بر روی کاهوچینی ایجاد آلودگی میکند بلکه در شلغم ، کلم‌پیچ و دیگر گیاهان خانواده کلم نیز ایجاد آلودگی و بیماری می‌کند. آلودگی از طریق بذر که آلوده به میسلیوم یا کنیدی قارچ می‌باشد و یا از طریق گیاهان آلوده باقی مانده در مزرعه و یا بوسیله گیاهان آلوده هم خانواده کلم قابل انتقال می‌باشد و توسعه و تکثیر بیماری در روزهای ابری و بارانی و در درجه حرارت 20 درجه سانتیگراد به سرعت صورت می‌گیرد. روشهای زراعی مانند تناوب در کنترل و گسترش این بیماری قابل توصیه می‌باشد.

گل کلم Cauli Flower 
گل کلم Brassica Oleracea Var.botrytis بهترین نوع در خانواده خود می‌باشد. ارقام مختلفی در آن وجود دارد که به دو گروه زودرس و دیررس تقسیم‌بندی می‌شود. در گروه زودرس واریته اسنوبال Snowball و در گروه دیررس Snowball 421 از معروفترین واریته‌های آن می‌باشند.  
کلم گل همانند سایر کلمها گیاه فصل خنک است و نسبت به دمای پایین‌تر از 4  و بالاتر از 38 درجه سانتیگراد حساس می‌باشد. رشد و نمو مجموعه خوراکی گل آن تابع شرایط دما می‌باشد و بهترین رشد آن در درجه حرارت 22-15 صورت می‌گیرد. وزن قسمت گل آن بستگی به شرایط آب و هوایی و نوع واریته داشته ولی به طور کلی با افزایش وزن مقدار برگ در گیاه وزن گل نیز افزایش پیدا می‌کند. بنابراین هر گونه اختلالاتی در رشد و نمو برگ طی دوره رشد می‌تواند بر وزن قسمت خوراکی تأثیر بگذارد زمان رشد گل اگر در هوای بسیار گرم واقع شود تولید ساقه‌ گل‌دهنده می‌نماید که باید در زمان کشت نوع رقم و تاریخ مناسب کاشت مورد توجه قرار گیرد. تولید نشاء و روش نشاء کردن و مراقبت محصول تا زمان تشکیل گل شبیه به کلم‌پیچ است. بعد از این مرحله جهت حفاظت گل از نور خورشید و سرمای شدید نیاز به پوشش توسط برگهای خارجی می‌باشد. بعضی از رقمها به صورت خودبخود برگها به راحتی قادر به پوشش گل هستند. 
 گل کلم به کمبود آب و سله بستن خاک بسیار حساس می‌باشد. به همین دلیل خاکهای سنگین با مواد آلی کافی که ظرفیت آبی خوبی دارند برای زراعت این گیاه در نظر گرفته می‌شوند. زمینهای آبگیر و یا خشک باعث می‌شود که قسمت خوراکی آن زودتر از موعد مقرر تشکیل شود و به علت عدم جذب مواد غذایی کافی مجموعه‌های گل آن کوچک و تحلیل رود. جهت برداشت گل کلم قسمت میوه را با سه یا چهار برگ دور آن قطع کرده و بعد از آن برگها را از قسمت بالای ساقه قطع می‌کنند. در نهایت این میوه آماده بسته‌بندی می‌باشد. 

داشت و برداشت گل کلم: عمل برداشت در چندین مرحله انجام می‌گیرد و معمولاً بین 3-2 بار در هفته است. اختلالات فیزیولوژیکی بسیاری می‌تواند کیفیت محصول را تا میزان زیادی کاهش دهد. این اختلالات عبارتند از :
•    جدا شدن گلهای خوراکی از همدیگر و یا به وجود آمدن تعدادی برگ در مجموعه خوراکی این دو عارضه زمانی بوجود می‌آید که دمای محیط بالا باشد.
•    زرد شدن (کاراتونوئید) و بنفش شدن (آنتوسیانین) کلم‌گل بستگی به ارقام مختلف است و به علت عدم پوشش کافی قسمت خوراکی و در معرض قرار گرفتن آن به نور ایجاد می‌شود.
•    تشکیل گلهای خوراکی کوچک که بر اثر اختلالاتی در رشد و نمو برگها حاصل می‌شود.  این عارضه زمانی بوجود می‌آید که از نشاءهای بزرگ استفاده شود. مواردی مثل سله‌بستن خاک، خشکی و یا کمبود مواد غذایی نیز باعث این عارضه می‌گردد.
•    قهوه‌ای شدن گل کلم پس از برداشت محصول که بر اثر تابش اشعه ماوراء بنفش روی آن ایجاد می‌شود. از این نظر نباید پس از برداشت محصول آن را در مزرعه و بدون پوشش نگهداری کرد. زیرا یک تابش 2 الی 3 ساعته می‌تواند موجب خسارت آن گردد.
کمبود مواد غذایی در کلم 

داشتن اطلاع کافی از نیازهای غذایی محصولات کشاورزی یکی از اساسی‌ترین رموز مؤفقیت در تولید به‌شمار می‌رود. انواع کلم که بعنوان سبزیجات مصرف می‌شوند علاوه بر کودهای اصلی به میکروالمنت‌ها در کلیه مراحل رشد نیاز دارند و کمبود آنها سبب بروز علائمی می‌گردد که از میزان تولید و بازارپسندی آنها می‌کاهد. 
کمبود پتاسیم
حاشیه برگهای کلم  مبتلا به کمبود پتاسیم ابتدا قهوه‌ای شده و در قسمت جلو پیچ‌خوردگی پیدا می‌کنند و در اثر پیشرفت حاشیه برگها خشک می‌شوند
کمبود مولیبدن
مولیبدن یکی از عناصر کلیدی در تغذیه انواع کلم می‌باشد. کمبود آن سبب کاهش سطح برگ،‌ تغییر شکل و نهایتاً شلاقی شدن برگها می‌شود. برگها حالت فنجان پیدا می‌کنند. در شکل برگ سالم سمت راست و در مقایسه با برگهای دارای کمبود در گل کلم دیده می‌شود. 
کمبود منیزیم
کلروز یا زردشدگی در بین رگبرگهای برگهای پیر ظاهر می‌شود. چین‌خوردگی در برگهای زیرین بوجود می‌آید و در مرحله پیشرفته نواحی زرد، قهوه‌ای شده بهم متصل می‌گردند
کمبود بر 
پوک و برنزه شدن مغز ساقه از علائم کاملاً‌ مشخص کمبود بر در انواع کلم بخصوص گل‌کلم می‌باشد. قهوه‌ای شدن گل‌کلم در مراحل اولیه تشکیل ممکن است به از بین رفتن کامل بوته و نهایتاً زراعت منجر شود.
 
پوسیدگی سیاه گل کلم
این بیماری در هر نقطه از دنیا که امکان کشت خانواده کلم وجود دارد، دیده می‌شود. پوسیدگی سیاه از طریق بذر از مناطق گرمسیری به مناطق معتدله انتقال پیدا کرده است. آن از اولین بیماری باکتریایی می‌باشد که در تمام دنیا پخش شده‌است.
علائم 
در طول رگبرگ برگها در قسمت حاشیه و کنار برگهای پایین، نقاط زرد رنگ تمایل به نارنجی که به شکل V انگلیسی می‌باشد، ظاهر می‌گردد که این علائم قابل گسترش به سایر قسمتها می‌باشد. به تدریج نقاط آلوده قدیمی تغییر رنگ داده و به رنگ سیاه متمایل به بنفش در می‌آید و به سادگی از هم پاشیده می‌گردد. زمانیکه که گیاه به شدت آلوده می‌گردد، ساقه نزدیک خاک آلوده شده و مجرای آوند و آبکش به رنگ سیاه در می‌آید.
عامل بیماری  
نام علمی عامل پوسیدگی سیاه Xanthomonas Campestris PV. Campestris می‌باشد که فقط بر روی خانواده کلم ایجاد آلودگی می‌کنند و گاهی بر روی علفهای هرز نیز دیده می‌شود که باکتری به شکل میله‌ای و تاژک در دو طرف آن می‌باشد. کلونی آن در محیط کشت به رنگ زرد و بهترین درجه حرارت برای رشد آن در محدوده 30-15 درجه سانتیگراد است.
چرخه بیماری و کنترل آن 
این باکتری در برابر شرایط خشک مقاوم می‌باشد و قادر به زندگی و سپری شدن در بافت و اندام‌های خشک آلوده به این بیماری در حدود یکسال است.بقایای گیاهان آلوده به بیماری پوسیدگی سیاه در خاک، شاید یکی از منابع مهم گسترش آلودگی باشد. 
عامل بیماری 
در اثر برخورد قطرات باران بر روی سطح خاک سبب پراکنده شدن عامل بیماری و تماس بر روی برگ می‌گردد و از طریق Stomata (روزنه برگ) وارد گیاه گردیده و بوسیله مجاری آوندی به تمام نقاط گیاه منتقل می‌شود. بدینوسیله عامل بیماری از طریق باران و رطوبت به سرعت توسعه و گسترش پیدا می‌کند. برای کنترل این بیماری تناوب کشت و خودداری از کشت مداوم خانواده کلم بسیار موثر می‌باشد و در مزارع آلوده استفاده از سموم مسی (هیدرواکسید مس ) به نسبت 500 :‌1 موثر است.
بروکلی (Sprouting ) Broccli
آن متعلق به جنس Brassica می‌باشد. از جمله سبزیجاتی می‌باشد که کمتر از یک دهه در ایران معرفی و کشت می‌گردد. دارای ارقام زودرس, متوسط و دیررس می‌باشد که بر حسب شرایط آب و هوایی و هدف از کشت نوع رقم انتخاب می‌گردد. در بعضی از ارقام بروکلی بعد از قطع گل انتهایی تعداد زیادی جوانه جانبی تولید می‌شود که در نهایت تولید گلهای کوچک می‌نمایند.
برداشت بروکلی تا اندازه‌ای با گل کلم متفاوت است. در کلم گل فقط از گل انتهایی بوته قبل از باز شدن غنچه‌ها و فقط یکبار  برداشت می‌شود، در صورتی که در بروکلی پس از آنکه گل انتهایی وسط بوته برداشت شد، از بغل برگهایی که در اطراف ساقه قرار دارند گلهای ثانوی ظاهر شده و شروع به نمو می‌کنند که آنها را نیز با مقداری از دمگل قطع کرده و چند عدد از آنها را با هم دسته نموده و برای فروش به بازار می‌فرستند.
کلم تکمه‌ای (بروکسل) Brassels Sprouts 
کلم تکمه‌ای Brassica Oleracea Var.gennifera  یکی از انواع متعدد خانواده کلم می‌باشد که از نوع وحشی مشتق شده است. دارای کلم‌پیچ‌های کوچک (تکمه‌ای) در محل اتصال برگ به ساقه است که تعداد و وزن آن بستگی به شرایط مرحله داشت می‌باشد بر عکس کلم پیچ جوانه انتهایی در این گیاه تولید پیچ نکرده، بلکه ساقه بدون انشعاباتی به رشد خود ادامه می‌دهد. در کلم بروکسل برگها در طول ساقه نسبتاً طویل و دور از هم واقع شده‌اند. در محور هر یک از برگها یک دسته برگ کوچک به یکدیگر پیچیده شده و تولید مجموعه کروی شکل کوچکی می‌کند که قطر آن از 5-3 سانتیمتر تجاوز نمی‌کند و تکمه‌های تحتانی با ادامه رشد باز می‌شوند.
. تقریباً یک گیاه دیررس بوده و ازنظر نوع خاک یک گیاه پرتوقع است. به طور کلی دو رقم در کلم بروکلی وجود دارد. پاکوتاه و پابلند: که از ارقام معروف پابلند عبارتست از Half Dwarf Imroved و از ارقام معروف پاکوتاه Hade Cross می‌باشد. همانند سایر کلم‌ها مستعد حمله انواع آفات از آن جمله شته – لارو پروانه‌ها و بیماریها از آن جمله فتق ریشه کلم Club root و … است. در تناوب این کشت جهت کنترل آفات و بیماریها حداقل به مدت سه سال باید خانواده کلم ا‌ز آن جمله کلزا – شلغم و … کشت شود.زمانی که اندازه تکمه‌ها به 3-5/2 سانتیمتر رسید قابل برداشت هستند. به طور طبیعی برداشت آن در چند مرحله صورت می‌گیرد و درصورتی که قصد برداشت در یک زمان داشته باشیم می‌توان با آغشته نمودن گیاه به اسید Succinic acid – 2  و یا 2-Dimethyl Hydrazide سبب تشکیل همزمان تکمه‌ها می‌گردد.

کلم قمری Kohlrabi
کلم قمری Brassica Oleracea Var.gongylodes بخاطر ساقه متورم شده آن بسیار معروف است. نیاز به خاک سبک و غنی از مواد غذایی و آلی می‌باشد. میزان کود پتاس آن در مقایسه به سایر گیاهان خانواده خود یک مقدار بیشتر است. زمانیکه غده‌ها به قطر 5/7-5 سانتیمتر رسید قابل برداشت هستند. در صورت تأخیر در برداشت سبب چوبی و خشبی شدن ساقه و کاهش کیفیت آن می‌گردد. در این گیاه ساقه‌اش روی خاک متورم و تبدیل به گلوله می‌شود که برگهای آن روی گلوله متصل است و برگ آن شبیه به کلم سبز می‌باشد. بذر آن شبیه به دیگر سایر خانواده کلم می‌باشد و ریز و کوچک و گرد است
پیازچه برگی Chires 
پیازچه برگی Allium Schoenoprasum متعلق به خانواده پیاز می‌باشد. تکثیر آن از طریق بذر و یا تقسیم بوته می‌باشد. معمولاً به صورت ردیفی کشت شده و برای چند سال در محل کشت باقی مانده و بصورت پی‌درپی قابل برداشت می‌باشد. بعد از حداقل چهار سال جهت کشت مجدد آن دسته‌های فشرده آن را از خاک خارج می‌کنند و بعد از تقسیم بوته مجدداً کشت می‌نمایند. قسمتهای خوراکی آن برگهای تازه جوانه‌زده است که به صورت چاشنی و یا غیره به غذاهای مختلف اضافه می‌شود. خاک مورد نیاز آن باید غنی از مواد غذایی و مواد آلی باشد و در هر چین جهت تقویت بوته نیاز به اضافه کردن کودهای ازته به صورت سرک است. آفات و بیماریهای آن شبیه به سایر گیاهان خانواده پیاز است. در طول زمستان جهت محافظت گیاه در برابر سرما و برف نیاز به استفاده از سیستم مالچ می‌باشد. 
کلم پیچ بدون سر Collards 
کلارد Brassica deracea Var.viridis متعلق به خانواده کلم و از جمله گیاهانی می‌باشد که در طب سنتی بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نوع کلم از نوع کلم‌پیچ بدون سر می‌باشد و بسیار پرتوقع از لحاظ مواد غذایی و دامی است. ارتفاع به 120-90 سانتیمتر می‌رسد. در برابر سرما بسیار مقاوم و نسبت به سایر گیاهان خانواده کلم میزان مقاومت بیشتری در برابر گرما دارد. نحوه کاشت, داشت آن شبیه به سایر گیاهان این خانواده است. برداشت در چند مرحله صورت می‌گیرد. در مرحله اول برگهای بیرونی چیده می‌شود و سپس برگهای داخلی بعد از رشد کامل آنها قابل برداشت هستند. 

شاهی (ترتیزک) Upland Cress
شاهی (Lepidium Cativum ) گیاهی مقاوم به سرما می‌باشد. بذر آن کوچک و نباید عمیق کشت گردد. دارای فصل رشد کوتاه و جهت فروش و عرضه آن باید به صورت مداوم کشت شود.
یکی از سبزیهای خوردنی است که برگهای بیضی و طعم تند و تیز دارد. نمو و رویش این گیاه بسیار سریع است. بذر تیرة‌ تیزک بصورت دستپاش و هم به صورت ردیفی بذرپاشی می‌شود و محصول را در چند چین توسط چاقو یا قیچی و هم‌چنین با قطع کامل این گیاه می‌توان برداشت کرد. این گیاه به سرعت به گل‌دهی می‌رود و به همین دلیل آن باید در چند نوبت کشت شود.

بولاغ اوتی (ترتیزک آبی) Water Cress
بولاغ اوتی Rorippa nasturtium a quaticum  یک گیاه چند ساله با ریشه‌های بنددار بوده که از طریق بذر یا قلمه قابل تکثیر است. معمولاً در مکانهای مرطوب و آبهای جاری رشد می‌کند
جعفری Parsley
جعفری Petroselinum Crispum از جمله سبزیهای رایج منطقه می‌باشد. بذر آن کوچک و به کندی جوانه می‌زند. خیساندن بذر یک شب قبل از کاشت، سبب تسریع در جوانه‌زنی می‌گردد. گیاهان جوان پس از پاگرفتن میزان مقاومت آنها در برابر سرما و گرما بیشتر خواهد شد. به همین دلیل کشت در اوایل فصل پاییز باید انجام شود تا قبل از کاهش درجه حرارت گیاه جعفری رشد اولیه آن سپری شده باشد. در کنترل علف هرز استفاده از سموم علف‌کش قابل توصیه می‌باشد
این گیاه بخودی خود در نواحی سواحل مدیترانه میروئیده و یک گیاه دو ساله می باشد. جهت کشت آن بعد از آماده‌شدن مزرعه، بذر را به صورت دستپاش قبل از آخرین دیسک به همراه کود شیمیایی به خاک اضافه کرده و با یک دیسک نرم آن را به زیر خاک می‌برند. بذر آن خیلی دیر جوانه می‌زند و دست‌کم 25 روز طول می‌کشد. به همین دلیل مرطوب بودن خاک در طول جوانه‌زدن بذر بسیار مهم می‌باشد

کاهو Lettuce
نام علمی آن Tactuca Satira که متعلق به خانواده آفتابگردان یا Compositae  می‌باشد. سه نوع کاهو وجود دارد: 
1-    نوع برگی دسته‌ای Leaf type
2-    کاهو پیچ Head Lettuce
3-    نوع کاس یا رومن Cos or Romain Type
بهترین رشد کاهو در شرایط آب و هوایی خنک صورت می‌گیرد. تغییرات رطوبت هوا و خاک در دوره پرورش سبب سرهای بزرگ و پف‌کرده می‌شود و در درجه حرارت بالا سبب ساقه گل‌دهنده قبل از موقع و پایین آمدن کیفیت می‌گردد
نوع خاک مناسب برای پرورش آن لومی شنی و غنی از مواد غذایی و آلی می‌باشد. میزان کود حیوانی مورد نیاز برای 70-50 تن در یک هکتار می‌باشد. میزان بذر مورد نیاز در یک هکتار 400-300 گرم است. تراکم بذرپاشی در خزانه نباید زیاد باشد. چون آن سبب تولید گیاهان ضعیف و افزایش خطر مرگ گیاهچه Damping off و سایر بیماریها می‌گردد. 
ازنظر گیاه‌شناسی، گیاهی است که بتوان اقسام کاهو را به آن نسبت داد شناخته نشده است و به همین دلیل اصل آن نامعلوم است. اما زادگاه آن را اروپای ساحلی یا آسیای مرکزی و بعضی هندوستان می‌دانند. برگهای آن کشیده و قاشقی شکل و صاف و بدون کرک است. که در ابتدا برگهای آن نازک و گسترده است و سپس به هم پیچیده می‌شود.در 100 گرم کاهو حدود 5/1 گرم پروتئین، 1گرم مواد معدنی و 9/0 میلیگرم کاروتین موجود است. در رژیمهای لاغری به علت کالری بسیارکمی که دارد اهمیت زیادی یافته است. چنانچه کاهو پس از برداشت در مقابل آفتاب قرار گیرد مقدار زیادی از ویتامین‌ها و املاح معدنی خود را از دست می‌دهد. در بعضی از انواع خودرو کاهو، حاوی ماده تلخ لاکتون و لاکتوسین (Lactucin) و لاکتوپیکرین (Lactupicrin) است. کاهو نیز مانند اسفناج از گیاهان فصل خنک است و در برخورد با هوای گرم قبل از نمو و رشد کافی برگها تولید ساقه گل دهنده می‌نماید و برگهای کاهو طعم تلخی پیدا می‌کنند.
بذر و نشاء 
بذر یکساله کاهو برخلاف بذر تازه آن دارای قوه نامیه بیشتری است زیرا طی این مدت مبادله گاز کربنیک و اکسیژن برای سبز شدن بذر به علت تغییرات بافت پوسته بذر امکان‌پذیر می‌گردد. قوه نامیه بذر 4 سال است.
میزان بذر مورد نیاز برای یک مترمربع زمین خزانه در حدود 6 گرم است و مقدار 2 گرم بذر اصلاح شده و مرغوب برای تهیه حدود 1000 نشاء کاهو کافی است.
تره‌فرنگی Leek 
تره‌فرنگی Allium Porrum از لحاظ نوع خاک و احتیاجات غذایی شبیه به پیاز می‌باشد. در این گیاه به جای تشکیل غده تولید یک استوانه ضخیم و گوشت‌دار می‌نماید. به دو صورت نشائی یا مستقیم کشت می‌شود و در کشور ژاپن بسیار پرطرفدار می‌باشد
اسفناج Spinach 
اسفناج Spinacis olerscea از تیره Chenopodiaceae و از گیاهان زود رشد و کم عمر است. با توجه به برداشت سریع آن کشت متناوب و پی‌درپی در ردیفهای مجاور هم توصیه می‌گردد. به طور کلی نیاز به هوای سرد و کود ازته بیشتر دارد. از گیاهان مقاوم به سرما و جزو گیاهان سردسیری است. در درجه حرارت بالا به خصوص روزهای بلند آن قبل از موعد به بذر رفته و سبب پایین آمدن کیفیت و بازارپسندی آن می‌گردد. طول دوره رشد آن کوتاه و در حدود 10-6 هفته می‌باشد.ارقام مختلف به دو گروه بذور خاردار و بذور صاف و یا به دو گروه برگ چروکیده و برگ صاف طبقه‌بندی می‌شوند. بعضی از واریته‌ مقاومت آن در برابر گرما و گلدهی بیشتر از سایر ارقام می‌باشند. به همین دلیل این واریته‌ها در کشت اوایل فصل پاییز و یا اواخر اسفند ماه توصیه می‌شود. بذور هیبرید اسفناج میزان عملکرد و کیفیت و مقاومت در برابر گلدهی بیشتر از بذور غیرهیبرید می‌باشد. قیمت این بذور 3-2 برابر بذور غیرهیبرید است ولی به دلیل توجیه اقتصادی بالای آن در عملکرد و کیفیت محصول قابل توصیه است. انواع اسفناج در دنیا بسیار و برای منظورهای مختلف پرورش داده می‌شود. از انواع آن اسفناج سفید، اسفناج زلاند جدید اسفناج امریکائی است که عملکرد آن بسیار قابل توجه و مقاوم به گل‌دهی می‌باشد. اسفناج نوع نیوزیلندی که دارای ریشه نابجا و ارتفاع بوته کوتاه و گیاه به صورت رونده می‌باشد، در مقابل هوای گرم بسیار مقاوم بوده و اگرچه برگها و ظاهر آن کاملاً شبیه اسفناج است ولی از تیره Chemopodiaceae بوده و آن را بطور خام در سالاد استفاده نموده یا پخته آن را مانند اسفناج مصرف می‌کنند. گیاهی است یکساله و روز بلند که پس از سبزشدن تولید برگهای طوقه‌ای Rosette می‌کند. به این ترتیب که برگها در یک سطح در اطراف ساقه کوتاهی به طول چند میلیمتر نزدیک به سطح خاک قرار می‌گیرند.
امروزه باکشت اصلاح نژاد توانستند معایب گلدهی زودتر از موعد و برگ‌دهی کم گیاه نر را از بین ببرند و همانند خصوصیات گیاه ماده کنند، به طوری که گیاهان دو پایه تقریباً همانند گیاهان یک پایه محصول تولید می‌نمایند. مصرف اسفناج در غذاهای ایرانی زیاد است و باید توجه داشت که غذاهای حاوی اسفناج همیشه به صورت تازه مصرف گردد. باقیمانده غذاهای حاوی اسفناج در اثر تبدیل نیترات به نیتریت که توسط باکتریهای نیتریفیکاسیون صورت می‌گیرد برای سلامتی مضر است. نیترات در گیاه معمولاً در آوندها ذخیره می‌شود. بنابراین دمبرگها و ساقه‌ها مملو از نیترات هستند. نیترات برای انسان و حیوان مضر نیست ولی در حالت نیتریت که توسط باکتریهای احیاء کننده در جریان حمل و نقل و یا در اسفناج‌های انباری و یا در غذاهای باقیمانده حاوی اسفناج به وجود می‌آید برای سلامتی مضر است. به تازگی از ترکیب نیتریت با آمین‌ها و یا آمیدها، ترکیبات سرطان‌زای نیتروزامین ویا نیتروزامید خبر داده‌اند. حد مجاز نیترات در کشور آلمان 250 میلیگرم در یک کیلوگرم وزن تر اعلام شده است و میزان نیترات در بسیاری از سبزیهای برگی مثل کاهو، کلم‌چینی و... بسیار بالا می‌باشد که در روزهای ابری ذخیره می‌شود و در سبزیهای ریشه‌ای مثل هویج، ترب میزان متوسطی از نیترات در آنها است و در سبزیهای میوه‌ای مقدار نیترات همیشه کم است.
تجمع نیترات معمولاً در دمبرگها زیاد است و با چیدن برگهای بدون دمبرگ می‌توان اسفناجی با نیترات کمتر به بازار عرضه نمود. اسفناج را معمولاً‌ در اوایل روز برداشت می‌کنند. این عمل به حفظ کیفیت محصول می‌افزاید. عمل برداشت در زمان بارندگی و یا مواقعی که هنوز شبنم بر روی برگها نشسته است صورت نمی‌گیرد، زیرا در این صورت محصول با کیفیت پایین و توأم با برگهای شکسته به دست می‌آید.
تقریباً در هر نوع خاکی امکان کشت آن وجود دارد ولی در خاکهای لومی سنگین که مشکل زهکشی نداشته باشد میزان عملکرد آن بالاتر خواهد بود. به کود دامی واکنش مثبت نشان می‌دهد و سبب افزایش کیفیت و کمیت آن می‌گردد. 
در تهیه زمین بلافاصله بعد از برداشت برنج جهت از بین بردن کاه و کلش باقی مانده از زراعت برنج نیاز به شخم عمیق می‌باشد و بعد از خشک شدن سطح بالای کلوخها یک یا دو مرتبه دیسک عمود برهم زده می‌شود. میزان کود مورد نیاز آن بسته به نوع خاک متفاوت بوده ولی میزان کود ازته آن نسبت به سایر کودها بیشتر و بهترین رشد اسفناج در PH 7-6 است. درصورت امکان و تهیه کود دامی باید آن را قبل از شخم به زمین اضافه کرد و بعد از آن توسط دیسک با خاک مخلوط می‌گردد. 
میزان بذر مورد نیاز در حدود 30-20 کیلوگرم در یک هکتار است که توسط دیسک یا شن‌کش متصل به تیلر، بذر زیر خاک می‌گردد. بهترین زمان بذرپاشی قبل از بارندگی است که با دقت در پیش‌بینی هواشناسی می‌توان تقریباً از وضعیت بارندگی منطقه اطلاع کسب کرد. در کشور ژاپن از ماشین ردیف‌کار جهت کشت اسفناج به صورت ردیفی استفاده می‌شود  که با این روش داشت و برداشت آسان می‌گردد.
در منطقه مازندران برداشت توسط کارگران انجام می‌گیرد. به این نحو که بوته اسفناج به صورت کامل با ریشه از خاک خارج شده و سپس در دسته‌های کوچک توسط کاه و کلش برنج و یا نخ بسته‌بندی می‌گردد. در مرحله داشت باید دقت گردد که زمان کودپاشی ازته تا زمان برداشت حداقل 10-7 روز فاصله باشد. در سبزیجات برگی از آن جمله اسفناج  - کاهو مواد ازته به صورت نیترات جذب شده و سپس در برگ تبدیل به آمونیم و سپس به اسیدهای آمینه می‌گردد. اگر میزان مواد ازته بیشتر از نیاز گیاه باشد به خصوص در شرایط آب و هوایی سرد و ابری، میزان نیترات ذخیره‌ای در برگ افزایش می‌یابد و مصرف این نوع اسفناج سبب به خطر افتادن سلامت مصرف کننده میکردد. به دلیل جذب نیترات توسط گیاه در طول روز بهتر می‌باشد که برداشت در غروب انجام شود. چون در آن زمان میزان نیترات برگ در حداقل ممکن خود است. 

سبزیهای دانه‌ای
در کشت زمستانه‌ این گیاهان اکثراً متعلق به خانواده بقولات Lugaminoseae  هستند. این گیاهان از دسته میوه‌های غلاف‌دار بوده و دارای خواص مشترک جذب ازت هوا هستند. این عمل توسط باکتریهای ریزوبیوم Rhizobiom Leguminosarum که در ریشه این گیاهان قرار می‌گیرد، صورت گرفته و به این ترتیب می‌توانند ازت هوا را جذب کرده و به مصرف تغذیه سلولی برسانند. به همین سبب مصرف کودهای ازته در گیاهان این خانواده به مراتب کمتر از سایر سبزیها است. مهمترین سبزیهای که در این خانواده با توجه به شرایط محیطی در منطقه مازندران امکان کشت می‌باشد عبارت از نخودفرنگی و باقلا می‌باشد.
نخودفرنگی Peas 
نام علمی آن Pisum Sativum و یک گیاه فصل خشک و مقاوم به سرما و یکساله و پیچک‌دار و بالارونده می‌باشد و متعلق به خانواده بقولات است. گیاه جوان سرما و یخبندان را بخوبی تحمل‌ می‌کند. نسبت به بارندگی شدید و خشکی بسیار حساس می‌باشد. 
ارقام مختلف آن به دو نوع تقسیم می‌شود. بذر صاف و بذر چروکیده. نوع بذر صاف آن مقاوم به سرما ولی کیفیت آن پایینتر از انواع بذور چروکیده است. 
بذور ارقام مختلف در اندازه و رنگ غلاف و شکل متفاوت هستند. بذور کوچک به دلیل درصد قند بیشتر معمولاً برای تهیه کنسرو کشت می‌شوند. در نخودفرنگی دو نوع بوته وجود دارد: 
1-    ارقام پاکوتاه
2-    ارقام پابلند
ارقام پاکوتاه زودرس و ارقام پابلند معمولاً دیررس و میزان عملکرد آن بیشتر می‌باشد. تشخیص واریته از طریق شکل بذر در نخودفرنگی مشکل است. به همین دلیل در تهیه بذر باید از شرکت‌های معتبر خریداری شود. بهترین نوع خاک آن لومی شنی به همراه زهکشی خوب می‌باشد. طبق تجربه زهکش در افزایش عملکرد محصول بسیار مؤثر است. 
در این گیاه میزان بذر مورد نیاز در یک هکتار 150-130 کیلوگرم می‌باشد. در نخودفرنگی با استفاده از واحد حرارتی (H.U. ) Heat Unit می‌توان تقریباً‌ زمان برداشت را تخمین زد. 
از بیماریهای مهم نخودفرنگی عبارتند از : 
1-    پوسیدگی ریشه 
2-    پژمردگی فوزاریومی
3-    موزائیک
4-    بلاست باکتری 
5-    سفیدک
که جهت کنترل آن راههای مختلفی قابل توصیه می‌باشد از آن جمله‌:‌
1)    استفاه از بذور عاری از آفات و بیماریها 
2)    آغشته کردن بذور قبل ازکشت به سموم
3)    استفاده از ارقام مقاوم 
4)    تناوب کشت 
از آفات مهم آن عبارتند از :‌ (1) شته نخودفرنگی (2) تریپس
برداشت نخودفرنگی توسط کارگر و در چند نوبت انجام می‌گیرد و باید با دقت انجام گیرد تا به غلافهای کوچک چینی نوبت بعد آسیب وارد نشود. زمان برداشت جهت بازار مصرف,‌ قبل از سفت‌شدن دانه‌های نخودفرنگی در غلاف می‌باشد. غلاف آن بسیار فسادپذیر و به آسانی تولید گرما می‌کند. به همین دلیل در حمل و نقل باید در ضخامت کم بسته‌بندی شود. بهترین رطوبت در بعد از برداشت و زمان حمل و نقل, جهت حفظ کیفیت در حدود 95-90 % می‌باشد.  
لپه‌های این گیاه در داخل خاک تشکیل می‌شوند Hypogious . ساقه آن از نوع منوپودیال است. به عبارت دیگر رشد ساقه بدون توقف میان گره‌ای در یک مسیر انجام می‌گیرد. ساقه در بعضی از انواع ایستاده و در بعضی دیگر خوابیده است. ارتفاع آن از 15 تا 200 سانتیمتر متغیر است. ساقه دارای شاخه‌های جانبی متعددی است. از آنجایی که شاخه‌های جانبی در زمانهای مختلف دوره رشد گیاه به وجود می‌آیند از این نظر گلها و میوه‌ها نیز نمی‌توانند در یک زمان واحد به وجود بیایند. بنابراین عمل برداشت محصول طی چند چین انجام می‌گیرد. ارقامی که دارای شاخه‌های فرعی زیادی هستند برای برداشت یک مرحله مناسب نمی‌باشند.
ریشه این گیاه در ابتدا رشد دوکی شکل و سپس با انشعابات زیاد ریشه‌های فرعی می‌تواند تا عمق بیش از یک متر نیز در زمین ریشه دوانی داشته باشد. حدود80%‌ سیستم ریشه‌ای در سطح الارض قرار دارد که مملو از باکتریهای ریزوبیوم است.
نخودفرنگی بهترین رشد و نمو خود را در آب و هوای خنک می‌کند. نیاز حرارتی در این گیاه بالا نیست. حداقل دما برای جوانه‌زنی بین 2-1 و حداقل آن برای رشد و نمو پس از جوانه‌زنی حدود 4 درجه سانتیگراد است. این گیاه می‌تواند یخبندانهای سطحی در حدود3- تا 5- را بخوبی تحمل کند. در نخودفرنگی تعداد دانه در غلاف بستگی به عوامل مختلفی از جمله نوع رقم، آب و هوا و تراکم بوته دارد و در حدود 10-5 عدد در یک غلاف متغییر است. انواع دیررس معمولاً دارای تعداد بیشتری دانه هستند. در نخودفرنگی دمای بالا باعث سرعت رشد و نمو و تشکیل دانه را در میوه افزایش می‌دهد ولی باعث می‌شود که قند به نشاسته تبدیل گردد و از آنجایی که رشد و نمو در مدت کوتاهی به انجام می‌رسد عملکرد کاهش یافته و کیفیت دانه نیز پایین می‌آید. برعکس در دمای پایین‌تر از 15 درجه سانتیگراد نشاسته را به قند تبدیل کرده و مانع رشد و نمو سریع گیاه در مدت کوتاه می‌شود بنابراین برای تولید یک محصول خوب و مطمئن محدوده حرارتی بین 18-15 درجه سانتیگراد قرار دارد.برای کشت آن باید به زهکشی مزرعه بسیار توجه و دقت شود. زیرا در مزارع بسیار مرطوب تولید شاخ و برگ زیادی کرده و بر اثر ورس کردن عملکرد آن کاهش می‌یابد.
احتیاجات این گیاه نسبت به ازت خیلی کم است و در یک هکتار بیش از 40-20 کیلوگرم در هکتار تجاوز نمی‌کند. در حدود 50 کیلوگرم کود فسفاته و 100 کیلوگرم کود پتاسه در یک هکتار بسته به نوع زمین برای کاشت در نظر گرفته می‌شود.
میزان بذر مورد نیاز در یک هکتار با توجه به وزن هزار دانه آن در حدود 150-120 کیلوگرم می‌باشد. عمق کاشت بین 5-3 سانتیمتر است. در مرحله برداشت در صورتیکه هدف از کشت نخودفرنگی سبز باشد باید هر هفته 3-2 بار چین زده شود و در صورت کشت به منظور دانه می‌توان توسط کارگر یا ماشین انجام ‌گیرد برداشت به منظور دانه خشک  معمولاً در دو نوبت انجام می‌گیرد  بدین صورت که در مرحله اول گیاه را نزدیک سطح زمین قطع می‌کنند و به صورت کپه‌هایی در داخل مزرعه قرار می‌دهند و در نوبت بعدی با خرمنکوب دانه‌ها را از غلاف جدا می‌کنند. مقدار محصول بسته به نوع شرایط آب و هوایی در حدود 4-3 تن در یک هکتار می‌باشد. بذر نخودفرنگی را باید قبل از کاشت ضدعفونی کرد و تناوب درستی برای این گیاه در نظر گرفت.

باقلا Broad Bean
باقلا Vicia faba از خانواده Leguminosae  و مبدأ اولیه آن شمال افریقا و آسیای غربی است. گیاهی است یکساله که پس از کاشت و جوانه‌زنی لپه‌های آن در داخل خاک می‌مانند   (Hypogynous) . ساقه باقلا چهارگوش است و به ارتفاع بیش از یک متر می‌رسد. ریشه آن قوی و پر انشعاب است و می‌تواند در زمینهای نرم تا یک متر نیز در خاک نفوذ کند. گلها در گره‌های بالایی به علت رقابت فتوسنتر انتهای ساقه‌های در حال رشد و نیز شرایط تراکم شدید بوته‌ها کمتر تشکیل می‌شوند. در هر گره معمولاً تعداد 4-2 عدد میوه تولید می‌شود که در داخل آن تعداد 6-3 عدد دانه وجود دارد.با رسیدن دانه‌ها، پوست غلافها ضخیم شده و رنگ آن به علت اکسیداسیون تیروزین Tyrosin سیاه می‌شود.از آنجائیکه باقلا جزء محصولات بهاره است و جزء اولین دسته سبزیجاتی است که به بازار عرضه می‌شود از انواع پیش‌رس آن بسیار مورد علاقه عموم است. در زمان برداشت محصول باقلا هر اندازه تعداد چین باقلا بیشتر باشد محصول آن مرغوب‌تر و زیادتر خواهد بود. زیرا غلاف‌هائیکه بیش از حد بزرگ شده باشند باقلای نامرغوب و زرد تولید می‌نمایند. و هر چه طول مدت نگهداری غلافها روی بوته زیادتر شود مقدار تولید غلافهای جدید کمتر شده و محصول کمتر بدست می‌آید
تصور می‌کنند باقلا بومی آسیای غربی یا افریقای شمالی است و کشت آن به عقیده بعضی از گیاه‌شناسان در قرون ماقبل تاریخ نیز معمول بوده است.باقلا گیاهی است یکساله با ساقه‌های ساده و صاف که از 30 سانتیمتر تا یک متر بلند می‌شود. برگهایش مرکب از 4-2 برگچه بیضی شکل و گلهایش سفید و با خالهای سیاه می‌باشد. دانه‌های آن در غلاف گوشتی است که بسته به نوع واریته اندازه و رنگ آن متفاوت است. بوته‌‌های آن بخوبی در مقابل سرما تا 4- درجه زیر صفر مقاومت می‌کند. کشت آن در اوایل یا حداکثر اواخر پاییز بوده و کشت آن به صورت دست‌پاش و یا ردیفی می‌باشد .جهت کشت آن ابتدا مزرعه را شخم زده و بعد از بارندگی در فصل پاییز و گاو رو شدن مزرعه آن را دیسک زده و سپس کود شیمیایی مورد نیاز را به همراه بذر در مزرعه پخش کرده و سپس با یک دیسک نرم بذر و کود را زیر خاک برده می‌شود. کود آلی برای باقلا مناسب است و بسته به نوع زمین در حدود 30-20 تن در هکتار توصیه می‌گردد. در حدود 100 کیلوگرم ازت،    80 کیلوگرم فسفات و 200 کیلوگرم کود پتاسه در هر هکتار برای کشت باقلا لازم می‌باشد.بذر باقلا را در عمق Cm 5 و به فاصله 10 سانتیمتر از همدیگر در اواسط پاییز با دست می‌پاشند. میزان بذر مصرفی در یک هکتار در حدود 150-100 کیلوگرم می‌باشد.
در کشت ردیفی بعد از شخم و دیسک و پخش کود شیمیایی و دیسک نهائی مزرعه را توسط مارکر تقسیم‌بندی می‌کنیم و به فاصله 40 * 20 توسط سیخک بذر را در چاله کشت می‌کنیم. از بیماریهای مهم آن زنگ باقلا می‌باشد که در بعضی از سالها زیان شدید وارد می‌کند.
از آفت مهم باقلا شته سیاه باقلا Dotalisfaba و از بیماری مهم آن زنگ باقلا Utomyces faba می‌باشد. برداشت باقلا مثل سایر حبوبات در سطح کوچک با دست انجام می‌گیرد. باید توجه داشت که زمان برداشت موقعی است که دانه‌ها هنوز شیری هستند. در زراعت سطوح بزرگ با ماشین برداشت عمل می‌شود که در ابتدا ساقه‌ها را از نزدیکی سطح خاک قطع نموده و ساقه‌ها را همراه با غلاف به صورت دسته‌های بزرگ و عمودی در سطح مزرعه برای چند روزی قرار می‌دهند تا در مجاورت آفتاب خشک گردد و آنوقت با دستگاه دانه جداکن (خرمنکوب) دانه‌ها را از ساقه‌ و غلاف جدا می‌کنند. تعداد محصول نسبت به نوع زمین و عوامل دیگر زراعی در حدود 5-3 تن در هکتار است.
کلزا
از جنس Brassica از دانه‌های روغنی است که منشاء و تاریخچه نامشخصی دارد. دارای دو گونه است یکی B. napus یا کلزای معمولی و دیگری B. compestris که شلغم روغنی یا کلزای وحشی نامیده می‌شود. تعداد دانه در نیام کلزا معمولاً 40-15 عدد است.
در کشت کلزا حتی‌المقدور اراضی پشته و غیر‌آبگیر را باید انتخاب کرد. به همین دلیل توسعه طرح یکپارچگی اراضی به دلیل احداث زهکشی و امکان زهکشی ارضی در فصل پاییز و زمستان بسیار حائز اهمیت می‌باشد. از کشت پی‌درپی کلزا در یک مزرعه باید خودداری کرد. چون سبب طغیان آفات و بیماریهای آن شده و به همین دلیل تناوب زراعی باید جدی گرفته شود. جهت آماده کردن زمین ابتدا با گاو‌آهن زمین را شخم عمیق زده و سپس دو دیسک عمود بر هم کلوخها را خرد کرده و کود شیمیایی را به همراه علف‌کش قبل از آخرین دیسک به خاک اضافه می‌کنیم. میزان کود توصیه شده برای یک هکتار طبق توصیه مراکز خدمات می‌باشد و در حدود 100 کیلوگرم فسفات و 100 کیلوگرم کود کامل و 50 کیلوگرم پتاس و 50 کیلوگرم کود اوره است. جهت کنترل علف هرز معمولاً از ترفلان به میزان دو لیتر در هکتار استفاده می‌شود. و به همین دلیل جهت یکنواخت پاشیدن علف‌کش باید دو لیتر علف‌کش ترفلان در 500 لیتر آب حل کرده و توسط موتور سمپاشی در مزرعه سمپاشی شده و بعد از آن با دیسک نرم به عمق حداکثر cm 10 خاک برده شود. 
میزان بذر مصرفی در یک هکتار 8-6 کیلوگرم برای یک هکتار باید بصورت یکنواخت بذرپاشی گردد. جهت سهولت بذرپاشی می‌توان بذر کلزا را با مقدار کافی ماسه مخلوط نمود. در صورت بارندگی شدید و سله‌بستن مزرعه می‌توانید جهت واکاری، بذر کلزا را مثل شبدر روی زمین مجدداً بذرپاشی سطحی کرد. نکته بسیار مهم در کشت کلزا در اراضی شالیزاری،‌ ایجاد کانالهای سطحی (فارو) به عمق 20 سانتیمتر و عرض 20 سانتیمتر در جهت شیب زمین باید ایجاد گردد تا رطوبت اضافی و آب باران از زمین خارج شود. برای احداث آن می‌توان از گاوآهن تیلر معمولی و نهرکن تراکتور استفاده کرد. فاصله کانالهای سطحی ایجاد شده از یکدیگر نباید از 10 متر بیشتر باشد. 
در مرحله داشت باید حداقل هفته‌ای یکبار از مزرعه بازدید به عمل آید. در صورت بارندگی شدید و جمع شدن آب در مزرعه نسبت به خروج آب در اسرع وقت اقدام لازم صورت گیرد. تراکم مناسب بوته در هر متر مربع 80-60 بوته و در یک هکتار 800-600 هزار بوته در هکتار تراکم بسیار مناسب است و نیز در مرحله داشت باید کود سرک ازته در دو مزرعه استفاده شود. در مرحله اول 75 کیلوگرم اوره در زمان ساقه‌دهی کلزا و 75 کیلوگرم کود اوره باقی‌مانده را در زمان ظهور اولین غنچه گل به صورت سرک باید مصرف شود. 
مصرف بی‌رویه و زیاد از حد کود ازته سبب حساس شدن بوته به بیماری می شود و در صورت مشاهده شدن حلزون باید در اسرع وقت آن را کنترل کرد. و در صورت تأخیر در کنترل آن سبب خسارت سنگینی به مزرعه وارد خواهد شد. با ریختن سبوس درشت شالی (پوسته برنج) در اطراف مزرعه کلزا و یا  کشت شبدر به شعاع 50 سانتیمتر در اطراف مزرعه، خسارت حلزون را می‌توان کاهش داد و در صورت خسارت شدید می توان از سموم مجاز مانند سوین و یا طعمه مسموم استفاده کرد.
گاهی بعضی از کشاورزان از آهک در اطراف مزرعه قبل از کاشت کلزا استفاده می‌کنندکه در مورد مؤثر بودن آن جای بحث وجود دارد. از آفات مهم آن شته ، لارو سفید کلم،‌ سوسک منداب،‌ سوسک پولن‌خوار می‌باشدکه در صورت طغیان آن می‌توان از حشره‌کش مجاز طبق توصیه مراکز خدمات استفاده کرد.
برداشت کلزا دو صورت دستی و ماشینی صورت می‌گیرد. در روش دست و نیروی کارگری، بعد از برداشت کلزا آن را روی زمین پهن کرده و بعد از دو تا چند روز که بستگی به شرایط محیطی دارد آن را توسط کارگر و یا کمباین کوچک خرمنکوبی می‌کنند. بهترین زمان برای برداشت با دست زمانی می‌باشد که ده کپسول اولیه ساقه اصلی دانه‌های آن تغییر رنگ داده و به مرحله رسیدگی رسیده باشد. در برداشت سطح وسیع معمولاً توسط کمباین صورت می‌گیرد. با توجه به برداشت در روی  زمین میزان درصد ریزش را می‌توان احتمال داد کاهش می‌یابد. ولی باید به این نکته توجه داشت که در صورت زیاد خشک شدن دانه و بوته شاید میزان درصد ریزش به 50% نیز خواهد رسید. بهترین زمان برداشت با کمباین در صبح زود می‌باشد. چون در این زمان درصد رطوبت بالا بوده و به همین میزان ریزش در زمان برداشت کمتر می باشد. در برداشت توسط کمباین باید دقت شود که به دلیل بالا بودن رطوبت باید قبل از انبار کردن رطوبت آن را به 12 درصد کاهش داده شود و در طول مدت انبارداری اگر میزان درجه حرارت انبار پایین باشد زمان نگهداری آن افزایش پیدا خواهد کرد.

گیاهان ریشه ای

شلغم Turnip
1-    نام علمی آن Brassica rapa که دو نوع علوفه‌ای (غده‌های بزرگ) خوراکی (غده‌های کوچک) وجود دارد. برای بسیاری از نباتات تیره چلپائیان که تاکنون کشت و مصرف آن معمول است نمی‌توان مبدأ معینی را تعیین کرد زیر استفاده از آنها را انسان از قرون قدیم می‌دانسته و زراعت می‌کرده است. و در طی قرون متمادی در آنها تغییر و تبدیلهای زیادی نیز به عمل آمده است که یا مربوط به دخالت انسان و یا در اثر تقاطع و لقاح طبیعی گیاه بوده است که به آسانی بین آنها به عمل می‌آید. در طرح یک نوع شلغم کشت می‌گردد که رنگ آن سفید بوده و در کشور ژاپن بسیار معروف می‌باشد و به صورت خام در غذاهای روزانه مصرف می‌شود. میزان لطافت و بازارپسندی آن بسیار مطلوب است
. این گیاه در مناطق معتدل مرطوب و کمی سرد بخوبی به عمل می‌آید. طعم و مزه آن بستگی به بافت خاک دارد. در مزارع با بافت خاک شنی و خشک یک مقدار پوک و در مزارع رسی غده‌های آن فشرده و طعم آن تند می‌گردد. . شلغم گیاه دو ساله و دارای برگهای کشیده بیضی شکل و کمی زبر است. ساقه گل آن شاخه شاخه و صاف به بلندی 80-60 سانتیمتر است.
این گیاه مقادیر زیادی املاح معدنی، ‌ویتامین، قند و پروتئین دارد. مواد آلی بودار موجود در شغلم باعث بوی مخصوص آن می‌گردد. بذرپاشی آن به صورت مستقیم در زمین اصلی انجام می‌گیرد. میزان بذر مورد نیاز در حدود 4-5/2 کیلوگرم در هکتار و عمق کاشت بذر حدود 2 سانتیمتر در نظر گرفته می‌شود. مراحل برداشت آن عبارتند از:
 
1-از خاک درآوردن 
2-    درجه‌بندی
3-    دسته‌بندی یا حذف شاخ و برگ 
4-    شست‌وشوی و سپس در پلاستیک شفاف بسته‌بندی گردد
بیماری شلغم
کله‌برگی Alternaria
علائم 
علائم این بیماری معمولاً بر روی برگ شلغم ظاهر می‌شود ولی گاهی بر روی ساقه و دمبرگ و گل شغلم نیز دیده می‌شود. در ابتدا رنگ آن قهوه‌ای کم‌رنگ بوده و گاهی قهوه‌ای به شکل دایره‌ای شکل با قطر 3-2 میلیمتر که بر روی برگ ظاهر شده و بتدریج بزرگتر شده و به قطر Cm1 و به رنگ قهوه‌ای تیره با دوایر متحدالمرکز در می‌آید و نقاط قدیمی آلودگی به تدریج به رنگ سیاه با نقاط سوراخ سوراخ در می‌آید و سرانجام به صورت یک نقطه سیاه که در وسط یک حفره کوچک دارد دیده می‌شود. در زمان اوج آلودگی برگهای پایینی خشک می‌گردد. شبیه به این علائم آلودگی به صورت نقاط قهوه‌ای با دوایر متحدالمرکز در ساقه و دمبرگ نیز می‌توان مشاهده کرد.
عامل بیماری 
عامل آن Alternaria brassicae که یک قارچ ناقص بوده و فقط تولید کنیدی می‌کند و کنیدی در درجه حرارت 35-10 درجه سانتیگراد جوانه می‌زند که بهترین درجه حرارت برای آن 17 درجه سانتیگراد می‌باشد.
چرخه بیماری و کنترل آن 
درجه حرارت ایده‌آل برای جوانه‌زدن کنیدی و رشد و نمو میسلیوم در حدود 17 درجه سانتیگراد می‌باشد. رطوبت بالا برای توسعه و تکثیر آن بسیار موثر است. عامل بیماری از طریق بذر و گیاه آلوده و میزبان حد واسط قابل انتقال می‌باشد. ضدعفونی بذر با کاپتان و یا تیرام جهت کنترل آن موثر است. در مزرعه در صورت آلودگی شدید گیاه می‌توان با سم Polyoxin پودری در زمان شروع توسعه بیماری آن را کنترل کرد. معمولاً این بیماری در مزارع با زهکشی نامناسب و سطح بالای آبهای زیرزمینی دیده می‌شود. با بهبود زهکشی مزرعه و کشت در پشته و تناوب می‌توان میزان خسارت راکاهش داد.
تربچه Radish
.یک نبات یکساله که اصولاً از ترب‌کوهی وحشی منشعب شده است. اصل و مبدأ آن را از مصر یا چین می‌دانند. بوته آن دارای برگهای بیضی شکل و کشیده و با لبه بریده و شکاف‌دار و زبر است. ساقه گل آن شاخه شاخه بوده و گلهای آن به رنگ سفید و گاهی مایل به بنفش است. 
قسمت خوراکی آن ریشه و برگ است. که دارای رنگ و اندازه مختلف می‌باشد. تربچه یک گیاه دو ساله‌است که در سال اول غده و برگ  تولید کرده و در سال دوم با افزایش درجه حرارت, بوته به گل‌دهی می‌رود که توسط حشرات گرده‌افشانی می‌گردد. در ایران به دو نوع ریشه گرد و ریشه دراز تقسیم‌بندی می‌گردد. آن یک محصول خشک و مقاوم به سرما می‌باشد که بعضی از واریته‌های آن درجه حرارتهای زیر صفر را تحمل می‌کند. در شرایط آب و هوایی گرم ریشه آن پوک می‌گردد. 
ارقام مختلف به سه دسته (1)‌ بهاره (2) تابستانه  (3) زمستانه تقسیم‌بندی می‌شود. در هر کدام از این ارقام بر حسب زمان رسیدن به زودرس و دیررس و یا ریشه گرد و ریشه دراز طبقه‌بندی می‌گردد. 
در ارقام بهاره معمولاً جزئ  واریته زودرس هستند که در طول 35-30 روز  قابل برداشت است. ارقام تابستانه میزان کیفیت آنها پایینتر از ارقام بهاره می‌باشد و در ارقام زمستانه در طول 60-50 روز قابل برداشت هستند. از معروفترین ارقام بهاره واریته چری‌بیل می‌باشد که ریشه گرد و بسیار خوش‌رنگ که علیرغم قیمت بالای بذر میزان توجیه اقتصادی آن خوب می‌باشد.
جهت کشت آن عملیات آماده‌سازی زمین شبیه به اسفناج می‌باشد. میزان بذر مورد نیاز آن 20-15 کیلوگرم در یک هکتار می‌باشد. کود پتاس در بزرگ شدن غده بسیار مؤثر است و نیز کود ازته بیش از حد سبب حساسیت گیاه به یخ‌زدگی و سرما می‌گردد و در کشت اوایل بهار نیز کود بیش از حد ازته سبب پوکی غده می‌شود. عمق مناسب کشت برای تربچه 3-2 سانتیمتر است. زمان کشت آن از 15 شهریور تا 15 فروردین می‌باشد و در کشت اوایل و اواخر دوره کشت باید در انتخاب نوع بذر دقت گردد که مقاوم به گرما و گلدهی باشد و معمولاً بذور هیبرید از این صفت برخوردار هستند. از مشکلات آن ترک‌خوردن غده می‌باشد که به دلیل تغییرات سریع رطوبت خاک می‌باشد که سبب عدم هماهنگی رشد پوست و گوشت غده شده و درنهایت غده تربچه ترک‌خورده و کیفیت آن را پایین می‌آورد. در اوایل فصل پاییز و اوایل بهار در صورت کشت نیاز به آبیاری می‌باش کاهش شدت تابش، افزایش تراکم بوته در واحد سطح و افزایش دما باعث کاهش قسمت خوراکی می‌گردد. گرمای زیاد کیفیت محصول را پایین آورده و باعث پوک شدن ریشه می‌شود. البته نوع واریته نیز در پوک شدن آن مؤثر خواهد بود. به دلیل کوتاه بودن دوره رشد میزان نیاز کودی آن کم می‌باشد
د 
بعد از برداشت به منظور حذف گل‌ولای غده‌های تربچه نیاز به شست‌و‌شوی آن بوده و سپس در پلاستیک‌های شفاف جهت جلوگیری از یخ‌زدن در فصل زمستان و نیز حفظ کیفیت  بسته‌بندی می‌شود 
. 
ترب 
آب و هوای خشک، خشکی خاک، کمبود موادغذایی و تابش زیاد آفتاب نیز برای این گیاه مناسب نیست و باعث خشبی و پوک شدن ریشه و طعم تند آن می‌گردد. در بعضی اوقات این شرایط نامناسب باعث می‌شود که ترب قبل از موعد به گل و بذر بنشیند. در زمینهای خیلی رسی ریشه , کج و دارای انشعابات زیاد در می گردد.عمق کاشت حدود 3 سانتیمتر و میزان بذر در یک هکتار در حدود 20-15 کیلوگرم در هکتار است.
ترب ژاپنی

در ژاپن کشت آن زیاد می باشد و خیلی مورد توجه و گران‌قیمت است. نیاز غذایی بالا و به خاک حاصلخیز احتیاج دارد. در بعضی از مناطق  در صورت مناسب بودن شرایط کشت ، وزن هر غده به 5-4 کیلوگرم نیز  خواهد ‌رسید. به دو صورت آن را می‌توان مصرف کرد. پخته و خام که در هر دو حالت در کشور ژاپن مصرف می‌گردد. 
سیر Garlic 
سیر از خانواده Liliacea  و به نام Allium Sativum  نامیده می‌شود. دو نوع سیر برای کشت و کار وجود دارد. یک نوع آن ریز و هر غده آن 10 – 7 سیرچه ریز می‌باشد و نوع دیگر که معروف به سیر فیل است درشتی آن 6-4 برابر سیر معمولی بوده و هر غده آن تا حدود نیم کیلو نیز خواهد رسید.
سیر دارای مقدار زیادی اکرولئین طبیعی می‌باشد که یکی از میکروب‌کشهای قوی است. همچنین سیر دارای ید، سیلیس و اسانس گوگردی، ویتامین ث و ب می‌باشد. 

 غده آن شامل چندین سیرچه Cloves می‌باشد و توسط یک غشاء پوستی احاطه شده است. شکل،‌ رنگ و اندازه آن متفاوت بوده و به دو گروه زودرس و دیررس تقسیم‌بندی می‌گردد. در مناطق شمال کشور اکثراً از ارقام دیررس جهت کشت استفاده می‌کنند. جهت تکثیر می‌توان از سیرچه‌ها و یا سیرچه‌های گل‌آذین Topsets استفاده کرد. و معمولاً سیرچه‌های غده جهت تکثیر آن بکار می‌رود. در کشور پاکستان رقمهایی از سیر وجود دارد که اندازه سیرچه در Topsets به بزرگی سیرچه‌های غده می‌باشد. میزان غده مورد نیاز در یک هکتار بین 1500-800 کیلوگرم متفاوت است. با محاسبه تعداد ردیفهای کشت و فاصله سیرچه در روی ردیف و تعداد سیرچه در هر سیر می‌توان میزان بذر مورد نیاز را تعیین کرد.
خاک مناسب برای کشت سیر لومی شنی و غنی از مواد غذایی و آلی می‌باشد. معمولاً در بین انواع کودها میزان پتاس مورد نیاز آنها بیشتر است. زمان کشت آن در استان مازندران در اوایل آبان ماه تا اواخر آذر ماه و زمان برداشت درصورت سبز در اسفندماه و در صورت غده اوایل اردیبهشت تا اواخر خرداد ماه قابل پیش‌بینی می‌باشد. معمولاً غده‌های بزرگتر از گیاه بزرگتر در زمان رشد رویشی بدست می‌آید. برطبق تجارب بدست آمده‌، قطع کردن سطحی اندام‌های هوایی تا حدودی می‌تواند در افزایش کیفیت و کمیت غده‌ها تا حدودی مؤثر باشد. در برداشت سیر خشک کردن و هوا دادن اولیه غده‌ها در مزرعه بسیار مهم است. آن سبب کاهش درصد پوسیدگی غده و جوانه‌زنی آن در طول انبارداری می‌شود. بهترین راه برای انبار کردن آن گره زدن یک دسته ده تا پانزده‌تایی از آنها به یکدیگر است و آن را در محل خنک و خشکی آویزان می‌کنند و یا اینکه پیاز آن را جدا کرده و بوسیله نخ بهم می‌بندند و آویزان می‌کنند.
. از بیماریهای مهم آن زنگ سیر می‌باشد که معمولاً طغیان این بیماری در فصل بهار هم زمان با شروع غده‌بستن می‌باشد. از آفات مهم آن نیز مگس پیاز است که با نفوذ در غده‌های در حال تشکیل سیر و خوردن آن سبب خشک شدن بوته و کاهش کیفیت و عملکرد محصول می‌شود. 

هویج carrot
هویج گیاهی است دو ساله از خانواده چتریان Umbellifereae که در سال اول تولید ریشه ضخیم و چند ردیف برگ طوقه‌ای شکل می‌کند. در سال دوم ساقه گل دهنده از قسمت فوقانی ریشه خارج می‌شود که ارتفاع آن ممکن است به بیش از یک متر نیز برسد.
پس از نفوذ ریشه اولیه در داخل خاک و در عمق مناسب رشد و نمو قطری و رنگ‌پذیری قسمت بالای ریشه و هیپوکوتیل آغاز می‌شود. مقداری از هیپوکوتیل که ابتدا در بیرون از خاک است به سبب تجمع زیاد ریشه‌ها در سطح آن به داخل خاک کشیده می‌شود.
ریشه هویج دارای رنگهای متفاوتی است. با اصلاح نژاد توانسته‌اند هویج‌هایی با کیفیت عالی و با رنگهای نسبتاً یکدست به وجود آورند که مواد تشکیل دهنده آن کاروتین a و B است. ریشه اصلی هویج عمیق ولی ریشه‌های فرعی اندک است. ریشه از سه قسمت پوست، گوشت و مغز تشکیل شده‌است. مواد غذایی آن بیشتر در قسمت گوشت جای دارد. در انواع زودرس و متوسط‌رس نسبت قسمت گوشت به مغز حدود 1:6 و در انواع دیررس حدود 1:2 است. هویج محصول فصل خنک است. این گیاه در مقابل سرما و یخبندان سطحی مقاوم است ولی گرما و خشکی به آن خسارت وارد می‌کند. برای کشت هویج خاکهای شنی تا لومی شنی با مواد آلی کافی بسیار مناسب می‌باشد. در زمینهای سبک نه تنها برداشت محصول راحت‌تر است بلکه از نظر شکل هویجها نیز به صورت یکدست و کشیده خواهد بود. به طور کلی خاک مناسب هویج باید قابل نفوذ و بدون سنگلاخ و غنی از مواد غذایی باشد. اختلالات رطوبتی (غیر متعادل بودن آب) باعث انشعاب و ترکیدگی ریشه‌ها نیز می‌شود.
بذر و کاشت 
با وجودی که هویج بذر آن نسبتاً ریز است ولی عمق کاشت آن را در حدود 2 سانتیمتر در نظر می‌گیرند. بستر کشت باید به خوبی نرم و پوک و آماده باشد و مقدار بذر باید با دقت محاسبه شود که نیاز به تنک کردن نباشد. میزان بذر بسته به نوع و نحوه افشاندن آن بستگی دارد و برای ارقام دیررس در حدود 5/2 کیلوگرم و در زودرس 5/3 کیلوگرم می‌باشد. بذر هویج در طی مدت 3-1 هفته و در دمای پایین جوانه می‌زند و رشد اولیه آن کند است
برداشت هویج زمانی صورت می‌گیرد که برگها از سبز به زرد تغییر رنگ دهند. در سطوح کوچک می‌توان با بیل معمولی و یا با خیش تراکتور هویج را از زمین بیرون آورد. به علت عدم بافت محافظ کافی در پوست، تبخیر آب در گیاه شدید است. از این نظر برای نگهداری آن باید دمای محیط کاهش و رطوبت نسبی محیط را افزایش دهیم.

ناگایمو

آن معروف به سیب زمینی  ژاپنی است. که از زمان کاشت بذر تا برداشت کامل آن سه سال طول می‌کشد. در سال اول بذر آن را از طریق گیاه بالغ تهیه کرده و در یک مزرعه آماده که خاک آن عمیق و سبک و غنی از مواد آلی و غذایی باشد کشت می‌کنند. زمان کاشت آن در فصل بهار و برداشت سال اول آن در اواخر پائیز می‌باشد. در سال اول بعد از برداشت می‌توان در صورت کشیده بودن  به بازار مصرف عرضه کرد. ولی به دلیل پائین بودن میزان نشاسته در غده های سال اول میزان کیفیت و نیز قیمت آن پائین می‌باشد. به همین دلیل کشت مجدد آن مهم می‌باشد. در سال دوم فقط از قسمت بالائی غده یعنی در حدود cm 20 را قطع و به عنوان بذر کشت می‌کنند. جهت نگهداری بذر و ریشه در طول زمستان مهم می‌باشد که یک محیط که رطوبت و درجه حرارت آن تحت کنترل باشد، انتخاب گردد. در طرح معمولاً از پوسته برنج استفاده می‌شود به این نحو که در یک جعبه ابتدا یک لایه پوسته برنج را ریخته و سپس ریشه های ناگایمورا را بعد از خشک شدن و پینه بستن نقطه قطع شده،‌ به صورت یک لایه روی آن قرار می‌دهند و سپس به تدریج پوسته برنج را به آن اضافه کرده تا جعبه پر شود .
در حدود اواخر زمستان باید محل کشت ناگایمو آماده شود. این گیاه جهت رشد ریشه خود به  خاک سبک و غنی و عمیق نیاز دارد. به همین دلیل در ابتدا به عرض cm80 و عمق 1 متر خاک را در طول مزرعه به صورت یک خندق، خارج کرده و سپس با ترکیبی از سبوس برنج و پوسته برنج و کود دامی و کود شیمیائی NPK و خاک،‌ مجدداً آن را پر می‌کنند. و سپس آن را به صورت پشته درآورده و بعد از گرم شدن هوا در فصل بهار بذرهای سال اول را روی پشته کشت کرده و در طول مرحله داشت آبیاری و در صورت لزوم کنترل آفات و بیماریهای لازم می باشد. و قبل از پائیز مجدداً مانند سال اول غده‌های سال دوم را از خاک خارج کرده و قسمت cm 30 آن را قطع کرده و به عنوان ریشه سال سوم همانند سال اول در پوسته برنج نگه داشته و میزان کیفیت غده‌های برداشت شده در سال دوم بهتر از سال اول می‌باشد. و در سال سوم غده‌های برداشت شده میزان چسبندگی و نشاسته آن بالا و قیمت آن نیز بالاتر است. 
سیب‌زمینی 

سیب‌زمینی متعلق به خانواده سولاناسه Solanacea  و جنس سولانوم Solanum می‌باشد. این گیاه بومی آمریکا بوده و حداقل دارای 200 گونه وحشی و 8 گونه زراعی می‌باشد. شناخت حداقل بخشی از ویژگیهای گیاهشناسی سیب‌زمینی می‌تواند ما را در تولید بهینه آن یاری نماید. 
1-    ریشه
گیاهانی که از غده تولید می‌شوند درقاعده هر جوانه و بعدها در قسمت فوقانی گرههای هر ساقه در زیر خاک تولید ریشه نابجا می‌نمایند. در مقایسه به اکثر گیاهان زراعی سیستم ریشه سیب‌زمینی ضعیف می‌باشد و به همین دلیل تهیه خاک مناسب برای آن ضروری است. 
2- ساقه
سیستم ساقه سیب‌زمینی شامل ساقه‌های هوایی، استولونها و غده‌ها می‌باشد. جوانه‌های محوری برگ نیز ممکن است رشد کرده و تولید ساقه ‌جانبی، استولون، گل‌آذین و در مواردی غده هوایی بنماید. 
3- استولون
از نظر مرفولوژیکی استولونها ساقه‌های جانبی می‌باشند که در زیر خاک به صورت افقی از جوانه‌های ساقه‌ها در زیر خاک رشد می‌کنند. با حجیم شدن انتهای استولونها غده سیب‌زمینی تولید می‌شود ولی در صورتی که استولونها در معرض نور و هوای آزاد قرار گیرند تولید ساقه‌های عمودی با شاخ و برگ معمولی خواهند نمود. 
1-    غده 
از نظر مرفولوژیکی غده یک ساقه تغییرشکل یافته است که نقش اندام ذخیره‌ای گیاه را بازی می‌کند. یک غده دارای دو قسمت قاعده یا پاشنه و سر می‌باشد. قسمت قاعده یا پاشنه به استولون اتصال دارد و قسمت مقابل آن سر می‌باشد که حامل جوانه انتهایی است. چشم‌ها روی غده بصورت مارپیچی قرار گرفته و هر چه به سمت انتها برویم بر تراکم آنها افزوده می‌شود. هر چشم شامل چندین جوانه می‌باشد. در یک غده بالغ معمولاً جوانه‌ها در حال خواب هستند. پس از یک دوره زمانی که مدت آن به رقم و شرایط محیطی بستگی دارد ابتدا خواب جوانه انتهایی شکسته می‌شود. این پدیده به نام غالبیت انتهایی نامیده می‌شود. 
اثر طول روز و درجه حرارت بر تولید سیب‌زمینی 

سیب‌زمینی به صورت اقتصادی تحت شرایط 12 ساعت طول روز در مناطق استوایی تا 16 ساعت در آلاسکا در 60 درجه عرض شمالی و 53 درجه عرض جنوبی در شیلی کشت می‌شود. سرعت رشد روزانه در شرایط روزهای بلند نسبت به روزهای کوتاه بیشتر است. به همین دلیل (بلند بودن طول روز) سرعت رشد این گیاه در مناطق معتدله بیشتر از مناطق گرمسیر واقع در عرضهای پایینی می‌باشد. در شرایط روزهای کوتاه ممکن است بتوان اختلاف عملکرد نهایی را از طریق افزایش دوره رشد جبران نمود ولی در برخی موارد این امر به دلیل احتمال وقوع یخبندان در بهمن ماه و یا عوامل محدود‌کننده دیگر امکان‌پذیر نیست. همین دلیل استفاده از ارقام زودرس به دلیل آنکه کمتر در معرض آفات و ‌آسیب‌های اقلیمی قرار می‌گیرند محصول مطمئن‌تری در کشت پائیزه تولید خواهند نمود. 
درجه حرارت به دو صورت می‌تواند در تولید سیب‌زمینی مؤثر باشد. دمای بالا در طول روز باعث افزایش تنفس و تعریق می شود که ممکن است حتی با وجود کافی بودن رطوبت خاک در گیاه ایجاد تنش رطوبتی بنماید. از طرفی در دماهای بالاتر از 25 درجه سانتیگراد میزان فتوسنتز خالص کاهش خواهد یافت. همچنین در صورتی که درجه حرارت شبانه بالاتر از 20 درجه سانتیگراد باشد هیچ غده‌ای تشکیل نخواهد شد. وجود دمای بالا در طول شب باعث افزایش تنفس گیاه، مصرف کربوهیدراتهای ذخیره شده و کاهش رشد غده خواهد شد. رشد جوانه‌ها در خاک نیز تحت تأثیر درجه حرارت خاک می‌باشد بطوری که دمای کمتر از 28 درجه سانتیگراد باعث محدودیت رشد جوانه‌ها می‌شود.
کاشت پائیزه سیب‌زمینی 

شرایط خاک: شرایط خاک بوسیله‌ ساختمان، رطوبت و درجه حرارت خاک مشخص می‌شود. 
الف- ساختمان خاک 
خاک باید نرم، پوک و فاقد لایه نفوذناپذیر تحت‌الارضی برای ریشه باشد. لایه نفوذناپذیر از خروج آب اضافی از خاک نیز جلوگیری می‌کنند. وجود کلوخ و سنگ سبب کاهش تماس ریشه با خاک شده و باعث بدشکلی غده و آسیب آنها در دوران کاشت، داشت و برداشت می شود. 

ب- رطوبت خاک 
گیاه سیب‌زمینی نیاز به رطوبت کافی برای سبز شدن و رشد دارد. رطوبت خیلی زیاد نیز باعث کاهش هوای خاک شده و بر رشد ریشه استولون و غده تأثیر منفی می‌گذارد. 
ج- حرارت خاک 
درجه حرارت خاک ر سرعت رشد جوانه‌ها و سبز شدن تأثیر می‌گذارند و خاکهای خنک (کمتر از 15 درجه سانتیگراد) باعث ممانعت و کندشدن و خاکهای گرم (15 تا 25 درجه سانتیگراد) باعث تسریع در سبز شدن می‌شود. دمای بیش از 28 درجه سانتیگراد باعث کاهش رشد جوانه‌ها خواهد شد. با توجه به اینکه در اکثر نقاط گرمسیر کشور تاریخ کشت پاییزه تقریباً نیمه دوم مهرماه و این زمان مصادف با گرمای زیاد زمین می‌باشد توصیه می‌شود از آبیاری‌های سبک با فاصله زمانی کم جهت خنک کردن خاک استفاده شود. روش دیگر برای کاهش دمای خاک کاشت یک ردیف ذرت یا سورگوم به ازای چند ردیف سیب‌زمینی می‌باشد تا تابش نور خورشید به زمین کاهش یابد. کاشت گیاهان سایه‌انداز باید قبل از کاشت سیب‌زمینی صورت گیرد. درصورتیکه درجه حرارت شبانه خاک بیش از 20 درجه سانتیگراد باشد ممکن است از تشکیل غده جلوگیری نماید.
عمق کاشت
با افزایش عمق کاشت دمای محیط غده و اختلاف بین حداکثر و حداقل درجه حرارت در طی شبانه‌روز کاهش می‌یابد. در طول روز سطح خاک در مقایسه با قسمتهای عمیق‌تر بیشتر گرم می‌شود. با توجه به اینکه در مناطق کشت پاییزه شدت حرارت در زمان کاشت زیاد است بهتر است غده‌های بذری تا حد امکان عمیق‌تر کاشته شوند. کاشت عمیق علاوه بر مزیت فوق می‌تواند تا حد زیادی در کنترل بید سیب‌زمینی که در مناطق گرمسیر شیوع دارد مؤثر باشد. 
آب آبیاری
سیب‌زمینی به شوری آب آبیاری و خاک بسیار حساس می‌باشد. این امر به خصوص در خاکهای سنگین اهمیت بیشتری دارد. زیرا در خاکهای شنی املاح به سهولت شسته می‌شوند. آبیاری بارانی با آبهای شور ممکن است باعث سوختگی شاخ و برگ شود. استفاده از آبیاری قطره‌ای نیز باعث افزایش شوری خاک خواهد گردید. از بین آنیون‌های کلر، سولفات و کربنات سمیت آنیون کلر از بقیه بیشتر است. وجود 4 گرم کلرید سدیم در یک لیتر آب باعث افت محصول تا 50 % خواهد گردید. مهمترین آب آبیاری آبی است که هدایت الکتریکی آن تا 1800 میکرومول باشد. با افزایش هدایت الکتریکی از حد فوق میزان عملکرد کاهش خواهد یافت. این امر در مناطقی مثل استان بوشهر که از آبهای رودخانه با EC حدود 7000 میکروموس برای آبیاری استفاده می‌کنند حائز اهمیت است. در صورتیکه مجبور به استفاده از آب شور باشیم باید فواصل آبیاری را کمتر از حد معمول آبیاری با آب شیرین بنمائیم. خسارت ناشی از کمبود مقدار مشخصی رطوبت در هوای گرم به مراتب بیشتر از کمبود همان مقدار رطوبت در هوای خنک می‌باشد. زیرا روزنه‌های برگ سیب‌زمینی در صورت فقدان رطوبت کافی بسته می‌شود و این امر منجر به کاهش تعرق گیاه و فتوسنتز و افزایش گرمای برگها و درنهایت باعث افت عملکرد خواهد شد. عمل گرم‌شدن برگ در شرایط گرمای زیاد هوا و تابش اشعه مستقیم خورشید زودتر صورت گرفته و ممکن است باعث سوختن شاخ و برگ شود. 
جوانه زدن غده 
غده بذری در شرایط کاشت باید دارای شرایطی باشد تا عمل سبز شدن بسرعت و به خوبی صورت گرفته و هر غده چندین ساقه تولید نماید. در طی چند هفته اول پس از برداشت غده‌ها به دلیل داشتن خواب سبز نمی‌شوند. پس از این مرحله یک جوانه در انتهای غده رشد می‌کند که به مرحله تک ‌جوانه‌ای و غالبیت انتهایی، معروف است. پس از رشد این جوانه، جوانه‌های هفته دیگر نیز شروع به رشد می‌کنند. طول دوره خواب در بین ارقام مختلف متفاوت است ولی به طور کلی ارقام زودرس دوره خواب کمتری دارند. با این حال چند عامل در کاهش دوره خواب برای کلیه ارقام مؤثر است. 
1-    غده‌هایی که در شرایط درجه حرارت‌های بالا تولید شده باشند. 
2-    بالغ بودن غده در هنگام برداشت 
3-    غده‌هایی که در انبار در دماهای زیاد یا دماهای متغیر نگهداری شده باشند. 
4-    کود ازته زیاد باعث می‌شود که غده‌های تولید شده از نظر فیزیولوژیکی جوانتر باشند. 

پیش جوانه دار کردن
مفهوم پیش‌جوانه‌دار کردن تولید جوانه مناسب بر روی غده‌های بذری قبل از کاشت می‌باشد. درصورتیکه شرایط محیط برای رشد غده کاملاً‌ مناسب باشد تولید جوانه‌هایی به طول 2 تا 5 میلیمتر بر روی غده کافی است ولی در مواردی که شرایط خاک به دلایل گرما،‌ سرما و رطوبت زیاد مناسب نباشد لازم است بذور دارای جوانه‌های کامل (جوانه‌هایی به طول 25-15 میلیمتر) باشند. 
درصورتیکه غده های بذری در شرایط خنک 8-5 درجه سانتیگراد نگهداری شوند رشد جوانه‌ها کند و در درجه حرارتهای بالا سریعتر خواهد بود. مطلوب‌ترین دما جهت جوانه‌زنی در انبار 20 درجه سانتیگراد و درجه حرارتهای بالاتر از 30 درجه سانتیگراد خطرناک است. نور نیز بر جوانه‌زنی مؤثر است. در تاریکی رشد جوانه‌ها سریعتر ولی در روشنایی کندتر و جوانه‌های تولید شده قوی‌تر خواهند بود. با این حال غده‌های بذری نباید در معرض نور مستقیم قرار گیرند. برای جوانه‌زنی سریع باید غده‌های بذری در محیط تاریک و گرم (25 درجه سانتیگراد) قرار داده شوند و بالعکس زمانیکه فرصت کافی تا کشت داریم غده‌ها باید در شرایط خنک و نور کافی نگهداری شوند. پیش‌جوانه‌دار کردن غده‌ها با توجه به موارد ذکر شده بایستی با درنظر گرفتن شرایط بذر صورت گیرد. 

در صورتیکه هدف تولید جوانه‌های ریز mm 5-2 باشد، می‌توان غده‌ها را داخل کیسه‌گونی ریخت ولی باید از روی هم انبارکردن کیسه‌ها اجتناب کرده و کیسه‌ها کاملاً پر نشوند. برای تولید جوانه‌های کامل بهتر است از جعبه‌های کم ارتفاع و یا ریختن غده‌ها در کف انبار بصورت یک لایه کم‌ارتفاع استفاده کرد. باید توجه کرد که غده‌ها در معرض نور مستقیم و دماهای بالاتر از 30 درجه سانتیگراد قرار نگیرند. افزایش رطوبت نسبی هوا عمل جوانه‌زنی را تسریع می‌کند. در طی مرحله پیش‌جوانه‌دار کردن تهویه کافی نیز ضروری است. 
شکستن دوره خواب

با توجه به وجود اقلیم‌های متفاوت در ایران سیب‌زمینی را می‌توان در فصول مختلف سال تولید نمود. بنظر می‌رسد روشهای پیشین جوانه‌دار کردن که قبلاً توضیح داده شد برای تهیه غده‌های بذری مناسب کاشت، کافی باشد. در مناطق نیمه‌گرمسیری کشور با کاشت ارقام زودرس می‌توان در خرداد و مرداد ماه محصول را برداشت و از این غده‌ها برای کاشت پاییزه در نیمه‌دوم مهرماه استفاده کرد. زیرا در این میان حداقل دو ماه زمان جهت شکسته شدن طبیعی خواب و جوانه‌زدن وجود دارد. غده‌هایی که بطور طبیعی جوانه‌دار شوند علاوه بر تولید جوانه‌های قوی پدیده غالبیت انتهایی در آنها کمتر بوده و مشکلات اجرایی شکستن مصنوعی خواب را نخواهد داشت. در دنیا از شکستن مصنوعی خواب برای مواردی که دو یا سه محصول متوالی در سال در یک زمین تولید می‌شود و یا تکثیر و بررسی مواد اصلاحی که لازم است برای کوتاه کردن دوره اصلاح سالی چند بار کاشت و برداشت شوند استفاده گردد.با این حال ممکن است در ایران نیز گاهی مجبور به کاشت غده‌های برداشت شده و در اواخر شهریور و مهرماه باشیم که در این صورت لازم است خواب آنها جهت کشت پاییزه شکسته شود. برای این کار روشهای مرسوم در دنیا را که در داخل کشور نیز آزمایش شده‌اند،‌ با ذکر معایب و محاسن هر روش به اختصار ذکر می‌کنیم تا بسته به وجود امکانات در صورت لزوم از یک یا تلفیقی از این روشها استفاده شود. طبق تعریف شکستن خواب زمانی است که یک جوانه 2 میلیمتری بر روی غده‌ تولید شده باشد. 
1-    استفاده از حرارت برای شکستن خواب
1-1-    گرما: غده‌ها را در اطاقی که دمای آن 25-18 درجه سانتیگراد باشد تا زمان ظهور جوانه‌ها در تاریکی نگهداری می‌کنند استفاده از آبپاشی در فضای خالی اطاق جهت بالا بردن رطوبت نسبی هوا، عمل جوانه‌زنی را تسریع خواهد کرد. این روش بر روی ارقام خیلی زودرس که در انتهای دوره خواب هستند مؤثر است. 
1-2-    شوک سرما و قرار دادن در گرما: این روش نیز برای ارقامی که زودرس بوده و در انتها مرحله خواب هستند استفاده می‌شود. غده‌ها را پس از برداشت تمیز کرده و اجازه داده می‌شود تا پوست غده‌ها آسیب دیده چوب‌پنبه‌ای شود. پس از آن غده‌ها را به مدت دو هفته و یا بیشتر در 4 درجه سانتیگراد در سردخانه نگهداری می‌کنند. پس از آن به محیط دارای 25-18 درجه سانتیگراد انتقال داده می‌شود. در صورتی که غده‌ها در محیط جدید در عرض دو تا سه هفته جوانه‌دار نشوند باید عملیات فوق را تکرار کرد. 
دی‌اکسید کربن (Co2 )
یکی دیگر از روشهای شکستن خواب استفاده از Co2  یا گازکربنیک می‌باشد. غلظت این گاز در اتمسفر 03/0 درصد یا ppm 300، ولی در خاک به دلیل تجزیه مواد آلی بیشتر است. کانیهای دارای کربنات فیزیکی دیگر از منابع تولید Co2  است. برای تولید Co2 علاوه بر امکان خرید کپسول حاوی Co2 می‌توان از کانیهای موجود در طبیعت مثل کربنات کلسیم‌ (CaCo3 ) و یا دولومیت (Caco3 Mgco3  ) به روش نسبتاً ساده‌ای استفاده کرد با قرار گرفتن سنگ‌ آهک (کربنات کلسیم) در معرض اسید کلریدریک یا اسیدسولفوریک طبق فرمول گاز Co2 تولید می‌شود 
 
 

لازم به ذکر است که آهک مورد استفاده در کارهای ساختمانی از حرارت دادن کربنات کلسیم در دمای 1100 درجه سانتیگراد طبق فرمول زیر بدست می‌آید: 
گرما 

   روش کار

در داخل یک انبار تاریک غده‌های سیب‌زمینی را درون جعبه‌های کم‌ارتفاع منفذ‌دار ریخته و طوری آنها را روی هم قرار دهید که گاز Co2 بتواند براحتی در بین و داخل جعبه‌ها نفوذ کند. روی جعبه‌ها را با پلاستیک سالم بزرگ بپوشانید به نحوی که هیچ‌گونه منفذی به بیرون نداشته باشد. حجم زیر پلاستیک را با فرمول (طول * عرض * ارتفاع) بدست آورید. برای داشتن 9 تا 10 درصد Co2 در فضا به ازای هر متر مکعب فضا مابین 400 تا 446 گرم سنگ آهک آسیاب شده درنظر گرفته و داخل یک تشت پلاستیکی بریزید. تشت را در زیر محفظه پلاستیکی قرار داده و حداقل به اندازه وزن سنگ‌آهک،‌ اسید سولفوریک یا اسید کلریدریک خالص اضافه کنید. تهیه اسید ساده و می‌توان از بازار یا باطری‌سازیها بخرید. فقط باید با توجه به غلظت محلول، حجم مورد نیاز را محاسبه کنید. مثلاً اگر غلظت اسید خریداری شده 10% باشد و برای هر متر مکعب فضا 400 گرم آهک درنظر گرفته‌اید باید 4 لیتر آب اسید به‌ آن اضافه کنید. بلافاصله پس  از ریختن اسید در تشت، خروجی محفظه را کاملاً بسته و تا زمان بیدار شدن جوانه‌ها صبر کنید. دقت نمائید درصورتیکه غلظت Co2 از 10% بالاتر برود بر رشد جوانه‌ها اثر بازدارنده خواهد داشت. بنابراین مقدار مصرف آهک نباید از حد توصیه شده تجاوز کند. 
کاهش اکسیژن محیط

غده سیب‌زمینی یک موجود زنده بوده و تنفس می کند. اگر بر روی آنها در 3-2 روز یک بار آب بریزید به دلیل ایجاد لایه نازکی از آب بر روی غده، دسترسی به اکسیژن محیط کاهش یافته و باعث شکستن خواب می‌شود. همچنین در صورتی که غده‌ها را در داخل کیسه‌ پلاستیکی یا کیسه کودی ریخته و در محیط تاریک و گرم قرار دهید سرعت بیدار شدن غده‌ها افزایش خواهد یافت. 
جدول زمان لازم برای نیمه‌خنک کردن بعضی از سبزیها: 
زمان نیمه‌خنک کردن فاصله زمانی است که طی آن اختلاف درجه اولیه بین محصول و عامل خنک‌کننده نصف می‌شود. مثلاً‌ اگر درجه حرارت اولیه طالبی 34 درجه سانتیگراد و درجه حرارت اولیه آب صفر درجه سانتیگراد است یعنی اختلاف درجه‌ای حدود 34 درجه سانتیگراد زمان لازم برای 17 درجه سانتیگراد خنک‌کردن طالبی را زمان نیمه‌خنک‌کردن گویند. 
•    یشتر سیب‌زمینی‌هایی که در تابستان برداشت می‌شوند برای انبار کردن نیستند ولی بهرحال اگر قبلاً آنها را در حرارت 1/21 – 6/15 درجه سانتیگراد برای مدت 4 روز آماده‌سازی کنند می‌توان آنها را برای مدت 5-4 ماه در درجه حرارت 4/4 درجه سانتیگراد انبار کرد و درضمن می‌توان این سیب‌زمینی‌ها را بدون آماده‌سازی قبلی برای مدت 3-2 ماه در حرارت 10 درجه سانتیگراد نگهداری کرد. سیب‌زمینی‌هایی که برای تهیه چیپس از ‌آنها استفاده کرد باید در 21 درجه سانتیگراد نگهداری شوند یا شرایط را برای بهترین کیفیت چیپس آنها فراهم کرد. 
•    سیب‌زمینی‌هایی را که  در پاییز برداشت می‌شوند باید قبل از انبار کردن برای مدت 14-10 روز در 6/15 – 2/7 درجه آماده‌سازی کرد. در مورد سیب‌زمینی‌های بذری باید درجه حرارت انبار را به تدریج 4/4 – 3/3 درجه سانتیگراد پایین آورد. سیب‌زمینی‌هایی را که برای فراهم‌ آوردن مصرف می‌شوند باید در 8/12 – 10 درجه سانتیگراد نگهداری کرد. و آنهایی را که در درجه حرارتهای پایین‌تر انبار شده‌اند  در 1/21 درجه سانتیگراد برای 4-1 هفته و یا تا زمانی که پخت آزمایش آنها رضایت‌بخش باشد نگهداری کرد. 
•    ارقام کدو زمستانه از نظر قابلیت نگهداری با هم تفاوت دارند. مثلاً کدوی تنبل کوین را برای 55-35 روز، رقم باترتات را برای 90-60 روز و رقم هوبارد را می‌توان برای 180 روز انبار کرد. 

گلخانه‌ صیفی و سبزیجات

مقدمه
در دهه اخیر کشت گیاهان صیفی و سبزیجات گلخانه به همت گروهی از کشاورزان مبتکر و روشنفکر مملکت و با مساعدت و راهنمائی سازمانهای کشاورزی استانها، با تلفیق تکنولوژی و کشاورزی مدرن، رشته‌ای نو در کشاورزی مملکت بوجود آمده است. ضمن تولید بالا هم با مشکل کم آبی مبارزه شده و هم کسانیکه از آب و زمین کافی برخوردار نیستند توانسته‌اند افتخار ورود به حرفه کشاورزی را داشته باشند. از آنجائیکه این حرفه احتیاج به سرمایه‌گذاری بالا دارد درنتیجه باید سعی نمود که امکان ریسک کم شود و عوامل محدود کننده حتی‌الامکان برطرف شوند. بنابراین برای اقدام به این حرفه علاوه بر دقت در اقتصادی بودن منابع انرژی (سوخت و برق) و مناسب بودن محل از نظر آب و هوا و بازار مصرف و انتخاب بذر مناسب باید به نکات زیر توجه شود:‌
1)    آب مصرفی حتماً آزمایش شد و شوری (EC ) برای خیار نباید بیش از 1000 و برای گوجه‌فرنگی بیش از   2000 (دسی زیمنس در سانتیمتر) باشد چون بالاتر از این حد باعث کاهش محصول می‌شود. 
2)    بایستی از سطح هر 500 متر مربع خاک گلخانه تا عمق یک متر نمونه‌برداری و تجزیه شود. 
3)    در تجزیه اولیه خاک تعیین فاکتورهای زیر از اولویت خاصی برخوردار است. اسیدیته، شوری، سدیم و کلر محلول، سدیم و کلر محلول، سدیم و منیزیم تبادلی، بافت، نفوذپذیری.
4)    تعیین آلودگی خاک به نماتد و قارچهای مضر خاک زی
5)    تعیین فاکتورهای تغذیه‌ای شامل ماده آلی، نیترات، آمونیوم، پتاسیم تبادلی و محلول، فسفر قابل جذب و ریز مغذیها بسیار مهم است. باید توجه نمود حدود و فرمهای مناسب تجزیه در گلخانه‌ها بالاتر از کشت‌های باز است. 

چون در کشت‌های گلخانه‌ای عملکردهای بالا موردنظر است، بدهی است میزان مصرف مواد غذائی بطور قابل توجه بالاتر از کشت‌های هوای آزاد است. مثلاً برای برداشت 20 کیلوگرم خیار در متر مربع در هر روز در حدود 7/1 گرم مورد نیاز است. و از طرفی کوچکترین نقصان هر ماده غذایی باعث کاهش کمیت و کیفیت می‌شود. در حالیکه هزینه تأمین مواد غذایی نسبت به سایر هزینه‌ها کم است. بنابراین بطور کلی مصرف مواد غذایی در گلخانه‌ها نسبت به فضای باز خیلی بالاتر است. بعنوان مثال حد مناسب فسفر خاک در گلخانه 45-25 میلی‌گرم در کیلوگرم خاک (نسبت به 15-7 برابر فضای باز) و حد پتاسیم در گلخانه 700-400 میلی‌گرم در کیلوگرم (نسبت به 240-120 برابر فضای باز) بایستی باشد. مسلم است که تأمین همه موارد مورد نیاز قبل از کشت با توجه به خطر مسمومیت و شستشو ظرفیت جذب خاک امکان‌پذیر نیست. و از طرفی گیاه هر ماده غذایی را دوره خاصی از سن فیزیولوژیکی نیاز دارد. درنتیجه رساندن مداوم مواد غذایی مورد نیاز در دوره خاصی الزامی و اجتناب‌ناپذیر است.
در بین روشهای متداول کودرسانی مطمئن‌ترین روش مصرف از طریق سیستم آبیاری Fertigation است. چون مستقیماً ماده غذایی را به محل مصرف منتقل می‌کند در حالیکه از راه خاک خطر عدم انتقال و غیریکنواختی و سوختگی وجود دارد. 

تغذیه گوجه‌فرنگی
 
در بین گیاهان گلخانه‌ای گوجه‌فرنگی بالاترین مصرف غذایی را دارد و چون مدت زیادی در گلخانه می‌ماند عدم دقت در تغذیه مشکلات جبران‌ناپذیری را به بار می‌آورد. در کودرسانی به گوجه‌فرنگی معمولاً بعد از تجزیه و تعیین حاصلخیزی خاک، قسمت عمده فسفر،‌کلسیم،‌ منیزیم، مواد آلی و حدود 20% نیاز پتاسیم و ازت قبل از کشت باید تأمین شود. و بقیه مواد غذایی بتدریج و برحسب سن فیزیولوژی و نیاز گیاه تأمین می‌گردد که عمدتاً‌ از طریق آبیاری Fertigation در دسترس گیاه قرار می‌گیرد و معمولاً‌ همراه با هر آبیاری داده می‌شود.
ابتدا باید در دادن کود دقت شود اگر شوری آب بیش از   5/2 است مقدار کمتری کود داده شود که زیان بالا رفتن شوری بیش از فایده افزودن کود نباشد. 
گوجه‌فرنگی نیاز به پتاسیم زیاد دارد و مصرف بالای املاح آمونیم باعث کمبود پتاسیم، کلسیم و سرسیاهی میوه می‌شود. در بین ریزمغذی‌ها گوجه‌فرنگی به آهن و بر عکس‌العمل بیشتری نشان می‌دهد. 

تغذیه خیار 

خیار گیاهی است که در اغلب خاکها می‌روید ولی خاک اسیدی هوموس‌دار را بیشتر دوست دارد. خیار به شوری بسیار حساس است و شوری بالاتر از   1 باعث کاهش محصول می‌شود. قبل از کشت و جهت  اطمینان از مناسب بودن خاک بهتر است حتی‌الامکان مواد غذایی بصورت مواد آلی داده شود. معمولاً یک متر مکعب کود آلی پوسیده سالم را در 100 متر مربع خاک پخش می‌کنند.بهتر است در لایه‌های بالای خاک مواد درشت مثل کاه و شن درشت اضافه شود که هوادهی خاک زیاد شود. در بین ریزمغذی‌ها خیار به منگنز و منیزیم عکس‌العمل بالایی نشان می‌دهد. 

نکته 

•    در پرورش صیفی و سبزیجات در 20 روز اول بعد از نشاء باید بر روی کودهای فسفر تأکید بیشتری داشت. 
•    و بعد از پاگیری نشاء تا ظهور اولین گل میزان نیاز نیتروژن (N ) بیشتر می‌باشد. 
•    از زمان شروع برداشت تا پایان دوره نیاز نیتروژن > فسفر > پتاس می‌باشد.

علائم کمبود مواد غذایی در خیار 
مقدار مواد غذایی مصرفی سبزیجات بطور متوسط بیش از اکثر محصولات زراعی است و 80% مواد مورد نیاز بایستی در طی دو تا سه ماه در اختیار گیاه قرار گیرد. خیار از محصولاتی است که ضمن نیاز به کودهای اصلی به کودهای میکروالمنت نیز به مقدار زیادی احتیاج دارد. در زیر برخی از علائم کمبودها ملاحظه می‌شود. کاهش محصول در موقع عدم رؤیت علائم زیر نیز بوجود می‌آید. 
کمبود ازت
اولین علامت کمبود ازت توقف رشد ریشه و شاخه‌ها می‌باشد. سرشاخه‌ها باریک و کوتاه، سخت و فیبری شده‌، رشد گیاه ضعیف می‌شود. برگها در اوایل فصل رشد به رنگ سبز روشن مایل به زرد درمی‌آیند. نوک طرف دم‌گل در میوه (مطابق شکل) زرد کم‌ رنگ تا قهوه‌ای و باریک می‌گردد. 
کمبود منیزیم
منیزیم در زودرسی، کیفیت و بازارپسندی محصول خیار تأثیر دارد. وقتی بوته خیار مبتلا به کمبود منیزیم می‌شود،‌ ابتدا برگهای پائینی رنگ سبز طبیعی خود را از دست می‌دهد. و در حالیکه رگبرگها سبز تیره باقی می‌مانند،‌ نواحی بین آنها زرد رنگ می‌شود. در شکل علائم درجات متفاوت کمبود در مقایسه با برگ سالم (وسط ردیف اول) کاهش مشاهده می‌شود.
کمبود منگنز
علامت کمبود منگنز, زردی تدریجی دور از رگبرگ اصلی است. در این هنگام بافت برگ از رنگ سبز به سفید مایل به زرد تغییر می‌یابد و ساقه‌ها و برگها کوچک و باریک مانده،‌ گاهی جوانه گلها زرد رنگ می‌شود. در شکل علائم کمبود در برگهای بزرگتر بخوبی پیداست. 
کمبود روی 
اولین علائم کمبود ایجاد لکه‌هائی در نواحی بین رگبرگهاست. این نواحی رنگشان روشنتر است و سرانجام لکه‌ها به صورت بافت سوخته یا مرده در طول حاشیه‌ها و بین رگبرگها ظاهر می‌شود. مشخصات دیگر رشد غیرطبیعی برگها و کوچک ماندن آنهاست. در شکل برگهای پیرتر خیار با کمبود روی نشان داده شده است. 

گلخانه
گلخانه عبارت از فضای محدودی است که در آن عوامل موجود در اطراف نباتات نظیر نور ـ رطوبت ـ حرارت و میزان گاز کربنیک قابل کنترل است و با تغییر دادن آن تولید کننده قادر است علاوه بر افزایش میزان تولید، نباتات را در غیر فصل خود و یا در محلی غیر از بومی خود به طور دائم تولید و عرضه کرد. به طور کلی مشخصات گلخانه را می‌توان به شرح زیر خلاصه کرد.
1 ـ اندازه گلخانه باید به نحوی باشد که احداث آن از نظر اقتصادی مقرون به صرفه باشد. احداث گلخانه‌های باریکی که دارای سقف دوطرفه‌اند و زمین کمی را اشغال می‌کنند معمولاً مقرون به صرفه است.
2 ـ گلخانه باید کاملاً در معرض تابش آفتاب قرار داشته باشد و به عبارت دیگر ساختمان گلخانه باید در فضای باز و دور از ساختمانهای بلند ایجاد شود تا مانعی برای تابش آفتاب وجود نداشته باشد.
3 ـ گلخانه باید دما را در خود نگه داشته و پخش دما در کلیه قسمتهای آن تقریباً به طور یکنواخت انجام گیرد. بنابراین احداث گلخانه در زمینهای شیب‌دار صحیح نمی‌باشد، زیرا در زمینهای شیب‌دار هوای گرم در قسمت بالای گلخانه جمع می‌شود.
4 ـ دمای گلخانه باید قابل تنظیم باشد.
5 ـ رطوبت و تهویه در گلخانه باید قابل کنترل باشد.
6 ـ عملیات در گلخانه به آسانی انجام گیرد و تأسیسات داخل آن طوری ساخته شود که از حداکثر فضای موجود بهره‌گیری شود.

طبقه‌بندی انواع گلخانه‌ها
گلخانه‌ها از دو نظر طبقه‌بندی می‌شوند:
1- طبقه‌بندی از نظر شکل و ساختمان 
2 ـ طبقه‌بندی از نظر درجه حرارت 
طبقه‌بندی گلخانه‌ها از نظر شکل 
الف ) گلخانه یک طرفه : این نوع گلخانه معمولاً در کنار دیوار و به طرف جنوب ساخته می‌شود به طوری که دیوار شمالی آن بلندتر از دیوار جنوبی آن است. شیب آن با سطح زمین در حدود 55-30 درجه زاویه است. در ورودی گلخانه در دیواره شرق یا غربی گلخانه قرار دارد. طول این نوع گلخانه‌ها معمولاً 10-5 متر و عرض آن 6-5 متر است.
ب ) گلخانه نیمه دو طرفه : در این نوع گلخانه سقف از دو سطح شیبدار نامتساوی تشکیل شده به طوری که عرض سقف شمالی و جنوبی آن یکسان نیست (دیوار شمالی آن بلندتر از دیوار جنوبی است). به علاوه بیشتر از گلخانه‌های یک طرفه نور دریافت می‌کند.
به دلیل نامتساوی بودن شیب سقف در مرتفع‌ترین نقطه آن پایه‌های آهنی نصب می‌کنند تا سقف را محکم نگه دارد.
ج ) گلخانه دو طرفه : این نوع گلخانه از متداولترین نوع گلخانه است. جهت این نوع گلخانه‌ها شرقی ـ غربی است. ارتفاع دیواره‌های جانبی گلخانه در تمام جهات با هم مساوی است. سقف گلخانه از دو طرف هم اندازه و هم شیب ساخته شده است. زوایه شیب سقف این نوع گلخانه‌ها به منظور استفاده از حداکثر نور 55-35 درجه در نظر گرفته می‌شود. طول 30-15 متر و عرض آن 9-6 متر و ارتفاع 3-5/2 متر ابعاد مناسبی برای گلخانه‌های دو طرفه است.
د ـ گلخانه منحنی شکل : این گلخانه‌ها تقریباً‌ به شکل نیمه استوانه‌ای ساخته می‌شوند. به خاطر سادگی جهت این نوع گلخانه‌ها شرقی ـ غربی است و از پوشش پلاستیکی یا فایبرگلاس جهت آن استفاده می‌شود.
وضعیت فعلی کنترل آفات گلخانه‌ای در ایران 

در ایران بنا به دو علت اساسی معمولاً محیط مناسبی برای رشد و گسترش آفات و بیماریها در گلخانه‌ها فراهم می‌شود. این دو علت عبارتند از :
 
الف) نداشتن گلخانه‌ مناسب و تجهیزات ویژه آن 
گلخانه‌ها در ایران به دو دسته تقسیم‌بندی می‌شوند: 
1-    گلخانه‌های نیمه‌اتوماتیک: مساحت این گلخانه‌ها از حدود 1هکتار تجاوز نمی‌کند. این گلخانه‌ها اغلب در 20 سال گذشته ساخته شده‌اند و بنابراین فقط اصول اولیه گلخانه در آنها رعایت شده است. در این گلخانه‌ها سموم مصرفی در حدود 20 % گلخانه‌های سنتی می‌باشد و البته کیفیت گیاهان تولید شده (از لحاظ قیمت) در حدود 15 % بیش از گلخانه سنتی می‌باشد. 
2-    گلخانه سنتی: تعداد و مساحت این گلخانه‌ها بسیار زیاد است و می‌توان گفت که کل محصول خارج از فصل گل‌ و گیاه گلخانه‌ای کشور از طریق این نوع گلخانه‌ها تولید می‌شود. در این گلخانه‌ها اصول اولیه گلخانه‌سازی رعایت نشده است و به همین دلیل مشکلات فراوانی در روند تولید دارند. گلخانه‌داران نیز اکثراً به صورت تجربی کار می‌کنند و هیچ مرجعی برای حل مشکلات خود ندارند. و به طور کلی علم گلخانه‌داری در ایران به صورت عملی پیاده نشده است. و بنابراین تجهیزات اولیه و مهم این رشته در بازار داخلی کم می‌باشد. 

ب) ناآشنایی با نحوه زندگی آفات و شیوع بیماریها
همانطور که بیان شد، اکثر گلخانه‌داران به صورت تجربی کار می‌کنند و در میان آنها تعداد بسیار کمی وجود دارند که برای تولیدات خود با دانش روز همراه باشند. این ناآشنایی باعث به وجود آمدن انواع بیماریهای قارچی و همچنین حمله آفات مختلف شده است. متأسفانه گلخانه‌داران حتی شکل ظاهری آفات را هم بیشتر مواقع نمی‌شناسند و بنابراین طبیعی است که در اکثر مواقع پس از خسارت دیدن محصول اقدام به مبارزه می‌کنند که در واقع نوشدارو بعد از مرگ سهراب است. 
روشهای کاهش مصرف سموم در گلخانه‌ها
پس از ارائه شمای کلی وضعیت  گلخانه ها  در ایران مهمترین روشهای پیشنهادی برای کاهش مصرف سموم شرح داده می‌شود. 

روش اول 
بهترین و مؤثرترین راه کاهش مصرف سم به جریان انداختن هوای اطراف گیاه همراه با کنترل دقیق دما در شب و روز (به تفکیک) است. براساس آخرین تحقیقات انجام شده چنانچه در زمستان و تابستان کل هوای گلخانه را در مدت زمان مشخصی (با توجه به کل حجم هوای گلخانه) جابجا کنیم و دمای مناسب را در اختیار گیاه قرار دهیم، مصرف سم برای انواع کنه،‌ شته و انواع بیماریهای قارچی تا حدود   زیادی کاهش پیدا می‌کند. توضیح آنکه در گلخانه‌های ایران در تابستان و زمستان دو وضعیت مختلف وجود دارد. در تابستان به علت گرما،‌ اطراف گلخانه را باز می‌کنند تا جریان آرامی به وجود آید و گرمای جمع شده در زیر پلاستیک را با خود جابجا کند. بنابراین هوای خشک وارد گلخانه می‌شود و جای هوای گرم و مرطوب گلخانه را می‌گیرد. این امر باعث فعالیت انواع کنه می‌شود. همچنین باعث ورود انواع شته، تریپس و سایر آفات نیز می‌شود. در این فصل می‌بایست از سیستم خنک‌کننده پنکه‌ای و لایه مرطوب‌کننده (Pad ) استفاده کنند. این سیستم ارزان قیمت نه تنها هوای مرطوب خنک را وارد گلخانه می‌کند، بلکه مانع ورود هر نوع حشره و آفت نیز می‌شود. در زمستان وضعیت به مراتب نامناسبتر است. چرا که به علت سرما گلخانه کاملاً بسته است و هیچگونه جریان هوایی در داخل گلخانه وجود ندارد. بنابراین (با توجه به سیستم‌های فعلی گرم‌کننده گلخانه سنتی) هوای گرم در بالای گلخانه جمع می‌شود و هوای سرد در پایین گلخانه جمع می شود. در حقیقت رطوبت نسبی هوای گرم نسبت به هوای سرد پایین گلخانه کمتر است. از طرف دیگر، ارتفاع گلخانه در ایران بین 5/2 – 8/1 متر می‌باشد. بنابراین با توجه به شیب حرارتی و ارتفاع کم گلخانه, هوای سطح پایین گلدان سرد و مرطوب و هوای بالای  آن گرم و نیمه‌مرطوب است. همچنین شیب حرارتی نسبت به مرکز و اطراف گلخانه نیز وجود دارد. با توجه به کلیه موارد فوق مشاهده می‌شود که در زمستان برگهای انتهایی گلدان مورد حمله کنه قرار می گیرد و رشد کنه روی آنها به سرعت صورت می‌گیرد و بنابراین گلخانه‌داران مجبورند به طور مرتب در 15 تا 20 روز یک بار با سموم گران‌قیمت چون آپولو سمپاشی کنند. از طرف دیگر برگهای پایین گیاه و اطراف گلدان دارای هوای مرطوب هستند و این امر باعث رشد قارچهای مختلف از قبیل (فوزاریم و غیره) می شود که باز هم گلخانه‌داران مجبورند با قارچ‌کشهای مختلف از قبیل (بنومیل و غیره) با شیوع بیماریهای قارچی مبارزه کنند. بنابراین هر 15 روز یک بار برنامه سمپاشی را برای از بین بردن بیماریهای قارچی را به اجراء‌ می‌گذارند. 
همچنین در زمستان به علت سکون هوای داخل گلخانه روی جدار داخل پوشش گلخانه بخار آب به صورت قطره درمی‌آید. و این قطرات روی گیاه می‌چکد. این وضعیت نیز باعث بروز بیماری در گیاه می‌شود. به طور کلی کدر شدن پوشش گلخانه‌ با بخار آب سبب کاهش عبور نور از آن شده و درنتیجه گلخانه در زمستان دچار کمبود نور می‌شود که این خود به ضعیف شدن گیاه منجر می‌شود. این ضعف گیاه باعث حساسیت بیشتر به آفات و بیماریها می‌شود و در نتیجه مصرف سم را بالا می‌برد. همچنین چکیدن قطرات سرد آب بر روی گیاه باعث ایجاد لکه در روی برگ گیاهان می‌شود که این به نوبه خود موجب پایین آمدن کیفیت گیاه می‌شود. ضمناً در شرایط نور کم، امکان بروز بیماریهای قارچی نیز بیشتر می‌باشد. با توضیحات کلی فوق مشاهده می‌شود که چنانچه چرخش هوا در زمستان و تابستان برقرار باشد نه تنها مشکلات فوق‌الذکر ایجاد نخواهد شد، بلکه مزایای زیر را نیز خواهیم داشت:
1)    کاهش مصرف  نسبت به حالت قبل از چرخش هوا
2)    کاهش مصرف گازوئیل تا 30% (در حدود 10 هزار تا 30 هزار لیتر در سال در یک گلخانه 500 متر مربعی)
3)    افزایش رشد گیاهان بین 10 تا 20 درصد
4)    افزایش کیفیت گیاهان تولید شده
برای چرخش هوا به طور خلاصه می‌بایست اقداماتی را به شرح زیر انجام داد:‌
(1)    تهیه هواکش مناسب با حجم گلخانه و نصب آن به همراه کانال پلاستیکی در سرتاسر گلخانه 
(2)    استفاده از ترموستات ویژه گلخانه 
(3)    در صورت ساخت گلخانه‌های جدید، ارتفاع متوسط گلخانه را بین3-5/3 متر قرار دهیم. 

روش دوم 
دومین راه حل پیشنهادی برای کاهش مصرف سم پیشگیری است. این اصل یکی از نکات مهم و اساسی است که با توجه به مدیریت گلخانه‌دار،‌ مصرف سم می‌تواند به نحو چشمگیری کاهش پیدا کند. پیشگیری به صورت بسیار خلاصه توضیح داده می‌شود.
1)    تمیز نگه‌داشتن اطراف گلخانه و نیز داخل گلخانه (زیر سکوهای پرورش و یا دیواره‌های گلخانه) از کلیه علف‌های هرز. علف هرز از عوامل مهم بقاء‌ و انتقال آفات به گلخانه‌ها هستند.

2)    ضدعفونی کلیه وسایل، خاک و گیاه قبل از استفاده. متأسفانه گلخانه‌داران ما با اصول گندزدایی یا استرلیزه قبل از قلمه‌زدن و یا تهیه خاک و نیز انتقال گیاه مادری و نشائی به گلخانه‌داران به درستی آشنایی ندارند. از طرف دیگر برای ضدعفونی خاک در گلخانه مشکل اساسی وجود دارد و آن هم عدم دسترسی به دستگاههای ضدعفونی کننده یا بخار آب است. بنابراین از سموم به جای بخار آب استفاده می‌کنند.
موارد فوق باعث می‌شود که مصرف سم چه برای گندزدایی و چه برای نگهداری گل و گیاه بسیار بیشتر از معیارهای معمول باشد. 
3)    تردد افراد غیرمسئول و آلودگی لباسهای این افراد به بیماری‌های گیاهی یکی دیگر از مواردی است که باعث مصرف زیاد سم در گلخانه‌ها می‌شود. آگاهی گلخانه‌داران در این مسئله باعث کاهش مصرف سم می‌شود. 
روش سوم 
حفظ تعادل گیاه از دیگر راه حلهای پیشنهادی است. تعادل در نور، دما، رطوبت، گازکربنیک و عناصر کم‌مصرف و پرمصرف می‌تواند تعادل گیاه را حفظ کند. به عنوان مثال: در زمستان در شرایطی که هوا ابری و نور کافی در گلخانه وجود ندارد و از طرفی گازکربنیک در محیط گلخانه به علت مسدود بودن , دارای غلظت کمی است طبعاً گیاهان رشد کمتری می‌کنند. در این شرایط اغلب گلخانه‌داران تصور می‌کنند که با دادن کود شیمیایی می توانند این کمبود رشد را جبران کنند و با این تصور اقدام به کوددهی کرده و تعادل داخل گیاه را برهم می‌زنند و بافت گیاه را ظریف‌تر و ضعیفتر کرده باعث افزایش حساسیت گیاه به انواع آفات و بیماریها می‌شوند و در نتیجه مصرف سموم بالا می‌رود. و از طرف دیگربا توجه به مسدود بودن هوای گلخانه به طور مرتب بر مقدار گازهای سمی افزوده شده و اثر آن به صورت کاهش رشد یا کاهش کیفیت گیاه ظاهر می‌شود.

------------------

1401/9/21

بسته بندی در سبزیجات :

• افزایش ماندگاری و کیفیت محصول
• افزایش سلامت
• بهبود نگاه مصرف کننده در خرید
• مسئولیت پذیری تولید کننده در محصولات تولیدی
• ....
•  بسته بندی سنتی
•  

بسته بندی استاندارد

------------------------

1401/9/21

گزارش فنی مهندس NIBE کارشناس صیفی و سبزیجات   JICA  و مجید نیک نژاد  کارشناس ارشد تولید محصول ارگانیک

پتانسل و چالشهای کشت صیفی و سبزیجات در مازندران

این مقا له بعنوان نتایج اقامت من در پروژه مرکز طرح توسعه منابع انسانی کشاورزی هراز بعنوان کارشناس کوتاه مدت جایکا تهیه شده است . ماموریت من توسط جایکا برای بازنگری و تجدید نظر مواد آموزشی کشت سبزیجات و تهیه مواد اموزشی برای بازاریابی محصولات کشاورزی تنظیم گردید.در این بین فعالیتهای من در زمینه کشت سبزیجات بعنوان کشت دوم بعد از برداشت برنج در زمینهای یکپارچه شده و زمینهایی که دارای وضعیت آب مناسبی هستند معطوف گردید. برنامه یکپارچه سازی اراضی قبلآ در استان مازندران و دیگر استانهای برنج خیز آغاز شده است. اما برنامه توسعه کشت دوم بصورت رویه منظم مشاهده نشده ، بدین معنی که اهداف و راه دسترسی به توسعه و تولید کشت دوم دارای برنامه منظمی نیست. این مقاله نظری است بر کشت دوم که در خلال اقامت من در این پروژه برای انجام ماموریتم لحاظ گردیده است. مشاهدات من در مزرعه و تجربیات بدست به لحاظ محدودیت زمانی اندک است. این مقاله برای توسعه کشت دوم با هدف سود رسانی به کشاورزان و همچنین سودهی اراضی یکپارچه شده شالیزاری ، بر اساس ایده و تجربیات بدست آمده در کشورهای مختلف و زمینه های توسعه تدوین گردیده است. آرزو و خواهش من اینست که این پروژه و کارشناسان، نقش مهمی را نه تنها در آموزش بلکه در توسعه تکنولوژی و مدیریت تولید محصولات کشت دوم ایفا نمایند. تکیه می کنم روی تعریف نقش زراعت در برنامه تولید که بایستی کلیه مراحلی که کشاورز انجام می دهد در نظر بگیرد بدین معنی که کشاورز سرمایه، مواد ، کارگر ، تکنولوژی، فن مدیریت که برای کشت یا تولید محصولات کشاورزی نیاز است ، آماده می کند سپس تبدیل محصولات به پول را از طریق سیستم بازار و فروش انجام می دهد. 
 سابقه کشت دوم:
پروژه مرکز طرح توسعه منابع انسانی کشاورزی هراز اهداف ذیل را از سال 1999 دنبال می کند:
1-    تهیه جزوات و مواد آموزشی
2-    آموزش کارکنان و کارآموزان
3-    نمایش تکنولوژی در مزارع نمایشی برای توسعه منابع انسانی بمنظور یکپارچه سازی اراضی
کشت دوم در شالیزاری بعنوان امر مهمی برای درآمدزایی کشاورزان در نظر گرفته می شود. این مسئله برای تولید غذا در سطح ملی نیز مهم است. یکپارچه سازی اراضی یک فرآیند ضروری برای توسعه بهره وری زمینهای شالیزاری است. دولت ایران در حال انجام برنامه یکپارچه سازی اراضی مزارع کشاورزان در استان مازندران و دیگر نقاط می باشد. زمینهای یکپارچه شده باعث افزایش سطح کشت دوم می شود. در زمینهایی که یکپارچه شده اند کنترل سطح آب، مانند آبیاری و زهکشی ممکن می باشد. تاثیر یکپارچه سازی اراضی باعث توسعه معنی داری خصوصا در مناطق پایین دست و باتلاقی می شود.
با توجه به مقدار قابل ملاحظه هزینه مالی، کار و برگشت سرمایه و سوددهی مورد انتظار است. توسعه کشت دوم علاوه بر تولید برنج، تاثیر برنامه یکپارچه اراضی روی افزایش سود حاصل از کار است. کشت دوم باعث افزایش راندمان استفاده از زمین شالیزاری بعد از برداشت برنج تا کشت بعدی برنج است و باعث ایجاد فرصت شغلی برای کشاورزان جهت ایجاد در آمد اضافه بر کشت برنج می شود. کشت دوم بطور سنتی در مناطق محدودی از برنجکاری انجام می شود مانند کشت جو، نخود، باقلا ، سیر ، کاهو ، شبدر مصری و محصولات دیگر. اما انتظار می رود سبزیجات ، گیاهان علوفه ای و دیگر محصولات جدید برای سوددهی بیشتر زمینهای یکپارچه شده معرفی می شوند. بر اساس تنوع محصولات و افزایش تولید از طریق توسعه کشت دوم ، چالش جدید برای تهیه اطلاعات و حمایت تکنیکی و بازاریابی محصولات مورد نیاز است.  
 سیستم فروش محصولات کشاورزی بایستی متنوع باشد. نبایستی تنها بازار فروش محصولات تازه محلی را در نظر گرفت بلکه بازار محصولات فرآوری شده و بازار صادرات را نیز بایستی در نظر گرفته شود.
وضعیت حاضر کشت دوم در مازندران
1.    وضعیت آب و هوایی مرتبط با کشاورزی  
وضعیت آب و هوایی ایران بر اساس فصول و شرایط جغرافیایی تغییرات وسیعی دارد. منطقه مازندران در بین دریای خزر در شمال و کوههای البرز در جنوب قرار گرفته است. این وضعیت به لحاظ آب و هوایی شرایط یکسانی در این بخش از کشور بوجود می آورد.
(1) درجه حرارت
درجه حرارت در کاپیک از سال 1994 ثبت شده است و حداکثر درجه حرارت مطلق یعنی 38 درجه سانتیگراد در سال 2003 و حداقل درجه حرارت مطلق یعنی 5- درجه سانتیگراد را در سال 1994 در ده سال گذشته نشان می دهد. متوسط درجه حرارت در محدوده 9/7 درجه سانتیگراد در اگوست می باشد. درجه حرارت خاک در اعماق 30 ، 50 و 100 سانتیمتری خاک در کاپیک یادداشت برداری شده است.  حداقل درجه حرارت مطلق، 9/8 سانتیگراد در 30 سانتیمتری ، 1/10سانتیگراد در 50 سانتیمتری و 5/11 سانتیگراد در عمق 100 سانتیمتری از سال 1995 تا 2003 مشاهده گردید. حداکثر درجه حرارت مطلق 4/31 درجه سانتیگراد ، 2/31  درجه سانتیگراد ،3/29 درجه سانتیگراد بترتیب در اعماق 30 ، 50 و 100 سانتیمتری ثبت گردید. 
در مقایسه با دیگر استانهای کشور ، ساری در استان مازندران در زمستان و تابستان دارای درجه حرارت معتدل می باشد. 

(2) بارندگی
بارندگی سالیانه در ساری در سال 2000 ، 591 میلی متر بوده و  متوسط بارندگی در 10 سال گذشته (2003 – 1994 ) در کاپیک 2/982 میلی متر ثبت گردید. در مقایسه با جاهای دیگر کشور ، استان مازندران دارای بارندگی سالانه بیشتری نسبت به اکثر مراکز استانها می باشد. بر اساس مشاهدات هواشناسی کاپیک ، متوسط رطوبت نسبی 70 در صد ، حداکثر آن 90 درصد و حداقل 40 درصد بوده است.

 
(3) تشعشع خورشیدی
راجع به تشعشع خورشیدی ، دو منبع اطلاعاتی وجود دارد ، یکی ساعات آفتابی ماهیانه در سال 2000 در آمارنامه کشور و دیگری تشعشع خورشیدی ثبت شده در کاپیک که شامل ساعات آفتابی و انرژی خورشیدی ( کالری بر متر مربع ) می باشد. در مقایسه مراکز استانها در سال 2000 ، ساری جز گروه دارای کمترین مدت ساعات آفتابی در کشور می باشد و کل ساعات آفتابی ماهیانه آن 105 ساعت تا 246 ساعت بود  که در مقایسه با متوسط 4/133 تا 3/348 ساعت خیلی کوتاه است. متوسط ماهیانه تشعشع خورشیدی روزانه در کاپیک در محدوده 550 کالری بر متر مربع تا 1100 کالری بر متر مربع بوده و متوسط ماهیانه مدت تابش روزانه خورشید 8 تا 6/12 ساعت می باشد.
 (4) وضعیت آب و هوایی کشاورزی
وضعیت آب و هوایی اسنان مازندران نسبتا معتدل یا ملایم است. در نظر گرفتن وضعیت آب و هوایی در کشاورزی در آینده ، روی انتخاب محصول ، کشت و کار و مدیریت مهم بنظر می رسد.
آب و هوای معتدل در زمستان می تواند فرصت کشت دوم را برای استان فراهم نماید.
2.    سیستم کشت سنتی
فعالیتهای من در این مدت اساسا در زمینه های کشت محصولات ، برنج و سبزیجات برای کشت دوم بود و در زمینه کشت میوه جات و پرورش دام جنبه های تکنولوژی و سیستم پرورش کمتر مورد توجه قرار گرفته است. بنابراین این بحث تحت شرایط محدودی لحاظ شده است.
(1) محصولات
کشاورزان بعد از برداشت برنج تعداد زیادی از محصولات در اراضی شالیزاری کشت می نمایند. با توجه به آمار، کشت میوه جات مانند پرتقال و هلو قابل ملاحظه بوده و پرورش دام در استان انجام می شود. سازمان جهاد کشاورزی استان 19 نوع از محصولات بانضمام رتون و کشت مجدد برنج را بعنوان کشت دوم در سال 1999 و 2001 گزارش نموده است. بیشترین سطح و تولید مربوط به شبدر علوفه ای (6/35 درصد) و بعد از آن سبزیجات غده ای (3/26 درصد) ، کلزا (9/9 درصد ) ، جوی علوفه ای ( 8/7 در صد ) و رتون ( 2/7 درصد) در سال 2001 بوده است. سطح زیر کشت محصولات کشت دوم از 91000 هکتار در سال 1999 با 1/17 درصد افزایش به 107000 هکتار در سال 2001 رسیده است......

     (2)-مدیریت مزرعه:

•    برای کشاورزان کشت برنج در سطح کم و یا زیاد ضروری می باشد. در صورتی که در کشت دوم با محدودیت شرایط  زمین روبرو است. آبیاری در فصل بهار و تابستان و زهکشی در پائیز و زمستان از عوامل محدود کننده می باشد.
•    --تهیه تقویم و الگوی کشت در انتخاب نوع گیاه در کشت دوم و برنج بسیار مهم می باشد.
•    -در مصاحبه مختلف که با کشاورزان داشتیم کشاورزان از هزینه بالای تولید شکایت داشتند اگر چه هیچ گونه اطلاعات یادداشت شده در زمینه میزان هزینه ودرآمد از کشت و کار خود در دست نداشتند.
•    در زراعت برنج هزینه کارگری به خصوص در زمان نشاءکاری و برداشت بالا می باشد. از سوی دیگر در کشت دوم مشاهده شد که مشارکت اعضای خانواده در زمان کشت و کار بیشتر از کشت برنج می باشد که خود نشان دهنده آن است که در  کشت دوم هزینه کارگری به خانواده برگشت می کند.
•    در کشت به خصوص زراعت برنج همیاری و تبادل کارگری بسیار مشاهده شد  که این روش می تواند یکی از روشهای کاهش هزینه باشد.
•    اغلب کشاورزان در سطح کم و یا زیاد گاو –مرغ –اردک  پرورش می دهند .ولی در مورد نحوه استفاده از کود دامی و فضولات اطلاعات دقیقی به دست نیامد. در مورد استفاده آن درکشت صیفی و سبزیجات به خصوص در افزایش کیفیت و حاصلخیزی خاک  باید بررسی بیشتری صورت گیرد. در زمینه کشاورزی تلفیقی از مزرعه یک کشاورز بازدید شد .او کشت برنج ، کشت صیفی و سبزی ، پرورش گاو شیری ، پرورش مرغ و خروس را با یگدیکر مخلوط و در گیر کرد.او انواع صیفی و سبزی را براساس نیاز بازار پرورش می دهد.
•    در زمینه تکنیک و روش کشت به خوبی برای کشاورز تهیه نشده و کشاورزان آن در درون جامعه خود کسب می کنند.
•    کشاورزان از دولت این انتظار را دارند که در زمینه قیمت تضمینی و تهیه نهاده های کشت آنان را حمایت کند.

       (3)-مکانیزاسیون
•    در زمینه آماده سازی زمین در کشت برنج و سبزیکاری ماشین به میزان زیادی استفاده می شود. در بررسیهای صورت گرفته به نظر می رسد که تعداد ماشینهای کشاورزی کم و آنچه در حال حاضر مشغول هستند از نوع قدیمی می باشد اگرچه در این زمینه اطلاعات دقیقی وجود ندارد.
استفاده ازماشین در کشاورزی رابطه تنگاتنگ با دستمزد و هزینه کارگری به خصوص در زمان نشاء کاری و برداشت در زراعت برنج دارد.از سوی دیگر با مکانیزاسیون کارگرهای بیکار نیاز به کار جدید در شهر دارند.باید بررسی شود که آیا چنین امکاناتی وجود دارد یا خیر؟

  (4) بازاریابی
بازاریابی یکی از مشکلات مهم کشاورزان می باشد.طبق اطلاعات,  کشاورزانی که در سطح وسیع کشت می کنند مشکلات کمتری در فروش داشته. چون آنها می توانند محصولات خود را به صورت (فروش کل محصول یک جا در مزرعه) به فروش برسانند . از سوی دیگر آنها با به دلیل سطح زیاد کشت با خریداران و... در ارتباط هستند. ولی کشاورزان که در سطح کم کشت می کنند به دلیل سطح کم کشت در ارتباط با خریدار با مشکل اساسی مواجه هستند.و نمی توانند محصولات خودشان را به خوبی بفروشند.
 واسطه های کوچک و بزرگ-حجره داران میدان تره وبار-فروشندهای کوچک و بزرگ  در تبدیل محصول به پول نقش اساسی دارند. به طور کلی کشاورزان سطح کوچک و متوسط نسبت به نحوه قیمت گذاری و فروش آنها مشکوک هستند. از سوی دیگر به نظر می رسد که کشاورزان که در سطح وسیع و یل در طولانی مدت کشت می کنند در فروش محصولات خود به یک رابطه منطقی با خریداران رسیده اند. بسته بندی توسط فروشندگان انجام می گیرد. به نظر می رسد که به تدریج درجه بندی محصولات  توسط حجره داران میادین تره و بار مورد توجه قرار گرفته است. اگر چه هنوز تاثیر آن در زمان خرید از کشاورزان مشاهده نشده است. در بسته بندی از مواد و روشهای گوناگون استفاده می شود. در زمینه ضایعات  که در زمان بعد از برداشت مشاهده شده است نه تنها در بسته بندی بلکه در حمل و نقل نیز باید مورد توجه قرار گیرد. با توجه به امکانات موجود در حمل و نقل و بسته بندی نمی توان در کاهش ضایعات گریزی داشت.
صادرکنندگان در زمینه صادارت می گویند در قسمت اداری و پرداخت مالیات با مشکل مواجه هستند
(5-)صنایع تبدیل موادغذایی:
بعضی از کشاورزان تولیدات خود را تبدیل نموده و بعضی از آنها محصولات تبدیل شده را به فروش می رسانند. این یکی  از راهکارهای مهم در زمینه کشاورزی به خصوص در زمینه سبزیکاری می باشد. توسعه صنایع تبدیل مواد غذایی در سطح تولیدکنندگان کوچک و نیز احداث کارخانجات بزرگ و سرمایه گذاری دولت در این  زمینه بسیار موثر است.

3-استفاده از زمین
(1) استفاده از زمین بعد از یکپارچگی اراضی
یکی از اهد اف مهم کشت دوم در مزارع  یکپارچگی اراضی شده افزایش درآمد برای کشاورز و برگشت سرمایه گذاری
 می باشد. در این جا سوالی مهمی  وجود دارد و آنکه بعد از یکپارچگی اراضی تبدیل مزارع به باغات و سایر اهداف آیا مورد قبول سیاست دولت می باشد یا خیر؟
(2) زهکشی و آبیاری
 زهکشی در کشت دوم بسیار مهم می باشد. زهکشی تنها  مورد نیاز در مزارع با سطح آب زیر زمینی بالا نبوده  بلکه در مزارع بالا دست نیز جهت خروج آب باران در پایئز و اوایل بهار نیز لازم و ضروری است. 
در کشت دوم آبیاری در اواخر زمستان و اوایل بهار بسته به نوع گیاه و شرایط زمین باید مورد توجه قرار گیرد. 

3.    خواسته های کشاورزان
(1)    بارایابی
(2)    سیستم بازاریابی در برنج و محصولات کشت دوم در سالیان قبل بر اساس تجربیات چندین ساله کشاورزان پایه گذاری شده است, هر چند که اکثر کشاورزان دارای مشکل بوده و تعداد کمی از آنها راضی می باشند. به طور کلی کشاورزان با سیستم بازاریابی یعنی یافتن خریدار ,مذاکره برای فروش محصولات از نظر کیفیت و کمیت, زمان حمل و نقل ,قیمت ,مدیریت حمل و غیره  آشنا نمی باشند. اما بر اساس مصاحبه های انجام شده اکثرا" دارای اطلاعاتی در زمینه بازار می باشند.
(3)    اطلاعات فنی
کشاورزان اطلاعات فنی کاشت خود را به نظر می رسد که تنها از طریق سیستم رسمی و دولتی کسب نمی کنند , چون در زمان مصاحبه این مطلب تاکید شد. کشاورزان اطلاعات فنی کشت را از منابع دیگر از آن جمله کشاورزان,اعضاء خانواده ... نیز کسب می کنند.
مشکلات فنی برای پیشرفت و بهبود کیفیت محصولات کشاورزی وجود دارد و آن می توانند به دلیل نامناسب بودن نهادهای کاشت و قیمت بالای آنها باشد.
(4)    حمایت دولتی و رسمی
کشاورزان انتظار دارند که دولت در تهیه نهادهای کاشت و تنظیم و کنترل قیمت ,آنها را حمایت کند. از آن جمله بیان کردند که از دولت انتظار دارند در زمینه خرید ماشین آلات کشاورزی به آنها وام و اعتبارت بانکی تخصیص دهد. نکته دیگر آنکه کشاورزان از طرح یکپارچگی اراضی راضی هستند.
111  مشکلات مشاهده شده
1.مشکلات فنی
1)روش کاشت
روشهای کاشت بوسیله کشاورزان گوناگون می باشد و در زمینه نحوه ارتباط فعالیتهای کشاورزان( که در عمل انجام می دهند) و توصیه های رسمی  جای سوال وجود دارد.
به نظر می رسد ,توصیه های فنی به طور کامل به کشاورزان نمی رسد. 
در زمینه باید جنبه های اقتصادی - اجتماعی فعالیت کشاورزان به طور دقیق مورد توجه مسئولین قرار گیرد.
جهت بهبود فنی کشت دوم باید ,الگوی کشت, تقویم کشت ,انواع گیاهان و واریته های آن , رسیدگی , فاصله کشت ,میزان مواد غذایی مورد نیاز , کنترل آفات ,سیستم اکولوژی آفات ,کنترل بیماریها و شرایط محیطی آن ,تناوب کشت ,برداشت ,تنکنولوژی بعداز برداشت .... باید مورد توجه قرار گیرد.
2) صنایع تبدیل مواد غذایی
تبدیل محصولات به کنسرو در حال حاضر در سطح کشاورز در حال انجام است.

برنامه ریزی برای توسعه کشت دوم
برنامه ریزی یک قدم مهم برای توسعه کشت دوم می باشد. دراینجا مثالی از طرح پروژه ممکن در استان مازندران شرح داده شده است. اساس آن توسعه سیستم کشت است و کشت دوم یکی از فاکتورها می باشد. این درست است که کشاورزان ذینفع تنها کشت برنج انجام نمی دهند و تعدادی از آنها کشت خشکه و پرورش دام در سیستم کشاورزیشان انجام می شود. ارتباط موجود نزدیک است و از آن می توان بعنوان سیستم کشاورزی تلفیقی یاد کرد.
1. عوامل دست اندر کار برنامه ریزی
در برنامه توسعه کشت دوم عوامل گوناگونی با موضوع در ارتباط هستند. مشخص نمودن عوامل درگیر در برنامه ریزی مهم است. عوامل مشروحه ذیل بعنوان عوامل اساسی برنامه ریزی در نظر گرفته شده اند.
سازماندهی و مدیریت یک نقطه کلیدی طرح می باشد.
1)    عوامل اداری
2)    عوامل فنی
3)    عوامل ترویجی
4)    عوامل بازار
2. سازمان
1)    سیاستگذاری
2)    همکاری وزارتخانه در سطح استان
3)    مدیریت
4)    فن آوری
5)    ترویج و آموزش 
6)    گروه تولید کنندگان
7)    توسعه بازار و بازار یابی
3. فعالیتها

1)    فن آوری و توسعه
2)    انتقال تکنولوژی و ارزشیابی
3)    ترویج و آموزش
4)    سازماندهی گروه تولید کنندگان
5)    سازماندهی گروه بازار یابی
4. نهاده ها
1)    حمایت سیاسی و سازمانی 
2)    حمایت اداری و اجرایی
3)    حمایت مالی
5. بازدید و ارزشیابی
فعالیتهای قابل ملاحظه برای اجرا
1. اداری
(1) سازمانها
1)    کمیته مشورتی 
2)    کمیته اجرایی و بازدید طرح
3)    کمیته نظارت
(2) توسعه سازمانی
1)    سرویسهای فنی ( تحقیق ، ترویج و سرویسهای آموزشی)
2)    حمایت مالی : بودجه ریزی دولتی و در گیر بودن عوامل مالی
3)    حمایت سازمانی: امکانات اعتباری در مقیاس کوچک و اقدامات بازار یابی
2. فن آوری
(1) خط و مشی منظم تلفیقی
1)    بوجود آوردن بسته های فنی برای گروههای اقتصادی- اجتماعی
2)    بوجود آوردن سیستم اداری توصیه های فنی
3)    بوجود آوردن هیئت هماهنگی اداری
(2) موضوعات فنی  
1) محصولات
-    توسعه محصولات سازگار در کشت دوم
-    خصوصیات واریته ای گیاهان بالقوه سازگار با الگوی کشت
-    فواصل کاشت موثرگیاهان و کارهای موثر مدیریتی محصولات
-     وضعیت خاک و سطح مناسب مصرف کود
-     زمان مناسب برداشت با در نظر گرفتن کیفیت محصولات ، تیمارهای پس از برداشت و بسته بندی
2) پرورش دام
-    تشخیص گیاهان علوفه ای سازگار به وضعیت کشت دوم 
-    خصوصیات واریته ای گیاهان علوفه ای
-    روشهای کشت گیاهان علوفه ای ، میزان بذر ، آماده سازی زمین ، مصرف کود شیمیایی ، برداشت بموقع و فرآوری بعد از برداشت
-    استفاده موثر از دیگر گیاهان برای تغذیه
-    نوع علوفه و تولیدات حیوانی
4)    حفظ نباتات
-    شناخت علفهای هرز خطرناک و مشکل زا و تاثیرشان روی تولید محصول و مدیریت آنها
-    شناخت آفت محصولات کشت دوم و کنترل و مدیریت آنها
-     شناخت اکولوژی حشرات مضر و دشمنان طبیعی آنها
-    انتخاب ارقام مقاوم به بیماریهای جدی و خطرناک محصولات کشت دوم
-    سیستم پیش آگاهی و مدیریت آفات
4) نگهداری غذا
-    امکان فرآوری غذایی در بین محصولات کشت دوم
-    حفظ و فرآوری غذا در مقیاس کوچک در سطح خانه های روستایی
5)    تکنولوژی بازار یابی
-    توسعه تکنولوژی حمل و نقل محصولات بسته بندی شده
-    بهبود فن انبارداری
-    تاسیس استاندارد درجه بندی محصولات
3. ترویج کشاورزی
(1)    سیستم ترویج
(2)    توسعه ظرفیت پرسنل ترویج
(3)    همکاری با تحقیقات و آموزش
4. آموزش
(1)    سیستم آموزش
(2)    موضوعات آموزش 
(3)    همکاری با تحقیقات و ترویج
5. توسعه بازاریابی
(1)    درک سیستم بازار یابی
1)    مطالعه اقتصادی- اجتماعی تولید کنندگان و سیستم داد و ستد 
-    بررسی و مطالعه کشاورزان / تولیدکنندگان
-    بررسی و مطالعه بازرگانان در سیستم بازار
2)    تاسیس سیستم اطلاعاتی بازار فروش
-    تاسیس سیستمی برای جمع آوری اطلاعات بازار و قیمت محصولات
-    تاسیس سیستم اطلاعاتی برای کشتهای فصلی در مناطق تولید
-    تاسیس سیستم توزیع اطلاعات بازار
3)    بهبود میدان تره بار
-    تاسیس سیستم اطلاعاتی برای تهیه و فروش
-    درگیر کردن ادارات میادین تره بار
(2)    درک و توسعه بازارهای بالقوه
1)    بازار محلی
-    بررسی بازار در شهرهای بزرگ
-    امکان سیستم انبارداری
2)    بازار صادرات
-    مطالعه روند ، نیاز و قانون واردات در بازار جهانی
-    توسعه تکنولوژی حمل و نقل
-    آزمایش صادرات
3)    بازار غذاهای فرآوری شده
-    مطالعه صنعت غذایی و سیستم بازار یابی
-    مطالعه بازار جهانی غذاهای فرآوری شده
-    آزمایش حمل و نقل
(3)    درک بازار مصرف کننده
1)    مطالعه مصرف محلی
2)    همکاری با سازمان آمار

-------------------

.